Chwilio yn ôl dyddiad

Mae crater anferth a adawyd gan wrthdrawiad trychinebus meteorit a drawodd y Ddaear wedi'i ddarganfod yn ddwfn o dan y rhewlifoedd yn yr Ynys Las.

Cafodd y crater 31 km o led, sy'n fwy o faint na Paris, ei ddarganfod gan dîm rhyngwladol o wyddonwyr sy'n credu iddo gael ei achosi gan wrthdrawiad meteorit ar y Ddaear rhwng 3 miliwn a 12,000 o flynyddoedd yn ôl.

Darganfuwyd y crater dan Rewlif Hiawatha yng ngogledd-orllewin yr Ynys Las a dyma'r tro cyntaf erioed i geudwll gwrthdrawiad o unrhyw faint gael ei ddarganfod o dan un o lenni iâ cyfandirol y Ddaear.

Mae tystiolaeth a gyhoeddwyd heddiw yn y cyfnodolyn Science Advances yn awgrymu i'r crater gael ei ffurfio pan drawodd meteorit un cilometr o led i ogledd yr Ynys Iâ cyn i iâ orchuddio'r wlad.

Ers hynny mae'r crater wedi'i gladdu dan iâ sydd dros gilometr o drwch, gan gadw cyfrinachau digwyddiad dramatig y mae'n bosibl iddo newid yr hinsawdd yn sylweddol ac a arweiniodd at ganlyniadau difrifol i fywyd ar y Ddaear ar y pryd.

Arweiniwyd y tîm gan ymchwilwyr o'r Ganolfan ar gyfer GeoGenetics yn Amgueddfa Astudiaeth Natur Denmarc, Prifysgol Copenhagen. Gwnaeth y tîm ddarganfod y crater ym mis Gorffennaf 2015, pan wnaethant ddigwydd dod o draws 'pant crwn' na sylwyd arno o'r blaen o dan Rewlif Hiawatha wrth iddynt archwilio map newydd o’r dopoleg o dan len iâ yr Ynys Las.

Cododd y darganfyddiad hwn ddiddordeb y tîm, a gwnaethon nhw beilota awyren ymchwil dros y rhewlif er mwyn defnyddio radar o'r radd flaenaf i fesur yr iâ, ac roedd y tu hwnt i bob disgwyliad gan ddatgelu crater y gwrthdrawiad yn fanwl iawn.

O ganlyniad i ddadansoddiad cemegol manwl a gyflawnwyd ym Mhrifysgol Caerdydd, llwyddodd yr ymchwilwyr i greu darlun o'r math o wrthrych a allai achosi dinistr enfawr o'r fath drwy fesur y gwaddod o afon sy'n draenio'n syth drwy'r rhewlif.

Yn benodol, roedd yr arbenigwyr yn edrych am arwyddion o blatinwm, paladiwm, rhodiwm ac aur, ymysg metelau eraill, gan y byddai hynny'n awgrymu presenoldeb meteorit.

"Pan ddaeth y canlyniadau o'r dadansoddiad cemegol, roeddent yn sicr yn annisgwyl," esboniodd cyd-awdur yr ymchwil Dr Iain McDonald, o Ysgol Gwyddorau'r Ddaear a'r Môr ym Mhrifysgol Caerdydd.

Daethpwyd o hyd i nifer o meteoritau haearn, gan gynnwys darn 20 tunnell sydd bellach yn sefyll yn amlwg yng nghwrt yr Amgueddfa Ddaearegol yn Copenhagen, gynt yn yr ardal o gwmpas Cape York heb fod ymhell o safle Hiawatha yng ngogledd Greenland.

Arweiniodd hyn i'r gwyddonwyr gredu bod rhaid bod gwrthdrawiad meteorit wedi digwydd yn rhywle yn yr ardal, ond hyd yma nid oedd gan y tîm dystiolaeth i gefnogi eu damcaniaeth.

"Nid oedd y llofnod a nodwyd gennym yn union yr un fath â'r meteorit haearn a welwyd o'r blaen yn Cape York; fodd bynnag, mae asteroidau haearn yn cynrychioli tameidiau o greiddiau metel y tu mewn i blanetoidau a gafodd eu chwalu'n gatastroffig gan wrthdrawiadau yn ystod hanes cynnar Cysawd yr Haul.

"Yn gemegol, mae ein samplau a'r meteorit haearn yn hynod heterogenaidd ac mae'n debygol eu bod yn cynrychioli tameidiau gwahanol a gafodd eu glynu at ei gilydd gan ddisgyrchiant.  Mae meteoritau haearn rhanedig yn bethau prin ac mae'n bosibl y bydd dod o hyd i ddau ddigwyddiad o'r fath yn agos at ei gilydd yn fwy na chyd-ddigwyddiad.

"Er bod angen mwy o ymchwil, rydym o'r farn ei fod yn bosibl mai rhannau allanol neu hyd yn oed yn gerrig mawrion ar wyneb y prif feteorit yw haearnau Cape York. Rydym yn amau i'r rhain dorri'n rhydd ym maes disgyrchiant y Ddaear ac yna arafu wrth iddynt fynd i mewn i'r atmosffer i gwympo i'r dde o geudwll Hiawatha," parhaodd Dr McDonald.

Meddai awdur arweiniol yr ymchwil, yr Athro Kurt H. Kjær, o Amgueddfa Astudiaeth Natur Denmarc: "Mae'r crater wedi'i gadw'n eithriadol o dda ac mae hynny'n syndod, oherwydd bod rhew y rhewlif yn erydydd hynod effeithlon a fyddai wedi dileu olion y gwrthdrawiad yn gyflym."

"Y cam nesaf yn yr ymchwiliad fydd mynd ati’n hyderus i bennu dyddiad ar gyfer y gwrthdrawiad. Bydd hyn yn her oherwydd y mae'n debyg y bydd yn gofyn am gael hyd i ddeunydd a oedd wedi toddi yn ystod y gwrthdrawiad yng ngwaelod y strwythur, ond mae hyn yn hollbwysig os ydym i ddeall yr effaith a gafodd gwrthdrawiad Hiawatha ar fywyd ar y Ddaear," parhaodd yr Athro Kjær.

Mae ymchwil o dan arweiniad Ysgol y Biowyddorau Prifysgol Caerdydd wedi datgelu bod microblastigau ar led mewn pryfed yn afonydd de Cymru.

Canfuwyd bod un ym mhob dau o bryfed wedi llyncu tameidiau microblastig, sef darnau o rwbel plastig sy'n llai na phum milimetr, ac roedd hynny'n wir ym mhob un o'r safleoedd a samplwyd.

Roedd yr astudiaeth hon, sef y cyntaf o'i math yn y DU, hefyd wedi ymchwilio i dri gwahanol fath o wybedyn Mai a larfâu caddis, a chanfod bod pob un ohonynt yn cynnwys deunydd plastig, beth bynnag oedd eu dulliau bwydo.

Yn ôl Fred Windsor, sy'n fyfyriwr PhD ym Mhrifysgol Caerdydd: "Bob blwyddyn, credir bod rhwng wyth a deuddeg miliwn tunnell o blastig yn mynd i gefnforoedd y byd, ond mae tua phedair miliwn tunnell ohono'n teithio ar hyd ei afonydd. Mewn ambell achos, gall fod dros hanner miliwn o dameidiau plastig ym mhob metr sgwâr o wely'r afon, felly mae'n debygol iawn bydd pryfed yn eu llyncu.

Yn ôl yr ymchwil, tra bod crynoadau uwch o blastig i'w canfod lle mae dŵr gwastraff yn cyfrannu mwy at lif yr afon, roedd plastig yn bresennol i fyny ac i lawr yr afon wrth arllwysfeydd carthion, sy'n awgrymu bod microblastigau'n mynd i'r afon o ffynonellau eang.

Ychwanegodd yr Athro Steve Ormerod, Cyfarwyddwr Sefydliad Ymchwil Dŵr Prifysgol Caerdydd: "Mae afonydd yn nhrefi a dinasoedd y DU wedi profi cyfnod o adferiad yn dilyn degawdau o lygredd dwys, ond yn ôl gwybodaeth sydd ar gynnydd, mae plastigau'n berygl newydd ar gyfer organebau'r afon, nid yn unig mewn trefi a dinasoedd, ond mewn ambell ardal wledig, hyd yn oed.

Yn ôl yr Athro Isabelle Durance, Cyfarwyddwr y Sefydliad Ymchwil Dŵr ym Mhrifysgol Caerdydd: "Er bod pobl yn tyfu'n fwyfwy ymwybodol o'r niwed a berir i fywyd gwyllt y cefnforoedd o lyncu plastig, mae'r broblem bosibl yn sgîl plastig mewn ecosystemau afon wedi ei hesgeuluso'n arw.

"Mae'r diwydiant dŵr, rheoleiddwyr amgylcheddol, y diwydiannau plastig a phecynnu, a phobl gyffredin sy'n pryderu am yr amgylchedd yn ystyried bod hyn yn flaenoriaeth gynyddol, ac mae'r astudiaeth hon yn cynnig hyd yn oed rhagor o dystiolaeth bod angen i ni asesu ffynonellau, symudiad ac effeithiau microblastigau yn fwy trylwyr, wrth iddynt gael eu trosglwyddo rhwng y tir a'r môr ar hyd afonydd."

Ariannwyd y gwaith drwy gyfrwng ysgoloriaeth PhD gan y Cyngor Ymchwil Amgylchedd Naturiol, o dan oruchwyliaeth yr Athro Steve Ormerod yn Ysgol y Biowyddorau, Prifysgol Caerdydd a'r Athro Charles Tyler ym Mhrifysgol Caerwysg.

Mae'r ymchwil 'Microplastic ingestion by riverine macroinvertebrates' wedi'i chyhoeddi yn Science of the Total Environment

Mae Ysgol Newyddiaduraeth, y Cyfryngau a Diwylliant Prifysgol Caerdydd yn croesawu’u myfyrwyr i’w cartref newydd.

Mae Dau Sgwâr Canolog bellach ar agor ac mae myfyrwyr wedi dechrau eu darlithoedd rhagarweiniol yn yr adeilad modern.

Ochr yn ochr â BBC Cymru/Wales ac yn agos at swyddfeydd Reach, lle caiff papurau newydd megis WalesOnline, y Western Mail a’r South Wales Echo eu creu, mae hwn yn lleoliad hollbwysig a fydd yn hwyluso ffurfio cysylltiadau gyda sefydliadau’r cyfryngau o fewn diwydiannau diwylliannol a chreadigol ehangach. Mae’r mentrau yn cynnwys cefnogi cyfleoedd lleoliadau gwaith a gwella cyflogadwyedd myfyrwyr trwy arweiniad a hyfforddiant proffesiynol.

Mae’r adeilad newydd yn cynnwys:

• Pedair darlithfa gan gynnwys darlithfa 300 sedd
• Chwe ystafell newyddion a phedair ystafell olygu, pob un ag adnoddau cyfrifiadurol arloesol – gan wneud yn siŵr eu bod yn gwbl unol â safonau'r diwydiant
• Dwy stiwdio deledu a dwy stiwdio radio, dwbl yr hyn oedd gan yr adeilad blaenorol i'w gynnig, gyda thechnoleg wedi'i diweddaru a'i gwella.
• Labordy Arloesi ac Ymgysylltu newydd – lle bydd myfyrwyr yn datblygu sgiliau trwy ddysgu ymarferol dan arweiniad ymchwil mewn gwyddorau data, codio cyfrifiadurol a datblygiad digidol. Bydd y lab yn cynnig ffyrdd newydd a chyffrous i newyddiadurwyr ac ymarferwyr cyfryngau i adrodd eu straeon.

Mae dros 800 o fyfyrwyr - israddedig ac ôl-raddedig - yn rhan o'r ysgol, a oedd yn arfer bod yn Adeilad Bute ar y prif gampws. Mae darlithoedd yn dechrau o ddifrif wythnos nesaf (Hydref 1), gyda chyfleusterau cynhyrchu ar gyfer y cyfryngau newydd yn cael eu defnyddio'n llawn dros yr wythnosau nesaf.

Dywedodd Pennaeth yr Ysgol, yr Athro Stuart Allan: "Mae'n gyffrous i fod yn ein cartref newydd o'r diwedd, a fydd yn cyfoethogi profiad dysgu ein myfyrwyr yn sylweddol.  Rydym wedi gweithio'n agos gyda'r penseiri a'r dylunwyr i fanteisio i'r eithaf ar botensial yr adeilad i gynnig gweledigaeth yr 21ain ganrif o amgylchedd y Brifysgol.

"Mae'r Ysgol Newyddiaduraeth, y Cyfryngau a Diwylliant yn un o ysgolion mwyaf blaenllaw y Deyrnas Unedig ac yn rhyngwladol. Mae nifer o'n myfyrwyr wedi mynd yn eu blaenau i fwynhau gyrfaoedd proffil uchel.  Bydd y buddsoddiad yma yn Dau Sgwâr Canolog yn gwneud yn siŵr ein bod ni'n parhau i chwarae rhan flaenllaw yn datblygu ymchwil ac addysgu yn y sectorau newyddiadurol, cyfryngol a diwylliannol."

Mae'r adleoliad yn rhan o fuddsoddiad ehangach y Brifysgol o £600m dros y blynyddoedd nesaf i ddarparu cyfleusterau o'r radd flaenaf i fyfyrwyr, yn y cyfnod mwyaf o uwchraddio campws mewn cenhedlaeth.