Mae gan Gymru’r gyfradd uchaf o garcharu yng ngorllewin Ewrop, yn ôl ymchwil gan Ganolfan Llywodraethiant Cymru ym Mhrifysgol Caerdydd.

Heddiw, fe gyhoeddwyd ‘Sentencing and Immediate Custody in Wales: A Factfile’ (dydd Mercher 16 Ionawr), sy’n amlinellu cymhariaeth ystadegol fanwl o ffigyrau ynghylch dedfrydu a charcharu yng Nghymru a Lloegr.

Derbynnir yn gyffredinol mai Cymru a Lloegr ar y cyd sydd â'r gyfradd uchaf o garcharu yng ngorllewin Ewrop. Ond dyma'r tro cyntaf i’r ffigyrau ar gyfer y ddwy wlad gael eu dadansoddi ar wahân.

Drwy ddefnyddio cyfeiriadau cartref y troseddwyr er mwyn gwahaniaethu rhwng y ddwy wlad, cafnu’r ymchwil fod gan Gymru ganran uwch o’i phoblogaeth gyffredinol yn y carchar na Lloegr bob blwyddyn ers 2013, pan ddaeth y data ar gael.

Yn 2017, roedd 154 o garcharorion Cymreig am bob 100,000 o boblogaeth Cymru. Mae hyn o’i gymharu â chyfradd o 141 o garcharorion Seisnig am bob 100,000 o boblogaeth Lloegr.

Hefyd, mae’r adroddiad yn dangos er bod cyfanswm nifer y dedfrydau gan lysoedd Lloegr wedi gostwng 16% rhwng 2010 a 2017, aeth y nifer i fyny ychydig (0.3%) yn llysoedd Cymru yn ystod yr un cyfnod. Mae hyn er gwaethaf y ffaith bod nifer y troseddau a recordiwyd gan yr heddlu yn is yng Nghymru nag yn Lloegr bob blwyddyn rhwng 2013 a 2017.

Dywedodd Dr Robert Jones o Ganolfan Llywodraethiant Cymru: “Derbynnir yn gyffredinol mai Cymru a Lloegr sydd â'r gyfradd uchaf o garcharu yng ngorllewin Ewrop. Ond am y tro cyntaf, mae’r adroddiad hwn yn edrych ar Gymru ar wahân yn y categori hwnnw. Mae’n dangos bod gan Gymru gyfradd uwch o garcharu na Lloegr mewn gwirionedd.

Mae'r adroddiad yn datgelu nifer o anghyfartaleddau sylweddol eraill rhwng Cymru a Lloegr, gan gynnwys:

• Yn 2017, 17.2 mis oedd hyd y ddedfryd o garcharu ar gyfartaledd am yr holl droseddau yn Lloegr. Roedd hyn o’i gymharu â 13.4 mis ar gyfartaledd am hyd y ddedfryd o garcharu yng Nghymru.
• Cafwyd canran uwch o ddedfrydau pedair blynedd neu fwy yn Lloegr (8.9%) nag yng Nghymru (6.2%) rhwng 2010 a 2017.
• Cafwyd cyfran uwch o ddedfrydau carchar byrdymor yng Nghymru nag yn Lloegr rhwng 2010 a 2017. Roedd 68.1% o’r holl ddedfrydau o garchar yng Nghymru yn llai na 12 mis o gymharu â 63.9% yn Lloegr.
• Roedd menywod yng Nghymru yn fwy tebygol na dynion o gael dedfryd o garchar byrdymor. Rhoddwyd dedfrydau o lai na 12 mis i fwy na thri chwarter (78.6%) o’r holl fenywod a gafodd ddedfryd o garchar yn syth yng Nghymru rhwng 2010 a 2017. Mae hyn o’i gymharu â 67% o droseddwyr gwryw a gafodd ddedfryd yng Nghymru. Cafodd un o bob pedair menyw (24.8%) a gafodd ddedfryd o garchar yn syth yng Nghymru ei dedfrydu i fis neu lai yn y carchar rhwng 2010 a 2017.
• Tangynrychiolwyd carcharorion Cymreig a Seisnig o’r grŵp ethnig Gwyn yn y carchar yn 2017. Roedd lefel yr anghydraddoldeb hiliol yn uwch ym mhoblogaethau carchardai Cymru nag yn Lloegr.
• Ar gyfartaledd, troseddwyr Gwyn a gafodd ddedfryd o garchar yn syth yng Nghymru a gafodd y dedfrydau byrraf o garchar yn 2017 (13.2 mis). Fe recordiwyd mai yng Nghymru, troseddwyr Duon a gafodd y dedfrydau hiraf o garchar ar gyfartaledd (21.5 mis), gyda throseddwyr Asiaidd (19 mis) a Hil Gymysg (17.7 mis) yn eu dilyn.

Cafwyd data am boblogaethau carchardai yng Nghymru’n unig ac yn Lloegr yn unig gan y Weinyddiaeth Gyfiawnder ar sail Deddf Rhyddid Gwybodaeth.

Ychwanegodd Dr Jones: "Yn raddol, mae darlun manwl yn dod i’r amlwg o’r system gyfiawnder yng Nghymru, a sut mae’n eitha gwahanol i un Lloegr.

“Mae angen trafodaeth drylwyr am pam mae’r patrymau hyn o ddedfrydu a charcharu i’w gweld yng Nghymru ac ai’r canlyniadau hyn y mae Llywodraethau’r DU a Chymru am eu gweld yn y system cyfiawnder troseddol.”

Gallai gwelliant mewn ansawdd dŵr ostwng effaith ecolegol newid yn yr hinsawdd ar afonydd, yn ôl astudiaeth newydd gan Sefydliad Ymchwil Dŵr Prifysgol Caerdydd a Phrifysgol Vermont.

Gall dŵr cynnes effeithio ar organebau dŵr croyw mewn ffyrdd tebyg i lawer o lygryddion: mae'r naill a'r llall yn gostwng faint o ocsigen sydd yn y dŵr. Wrth i lefelau ocsigen ostwng, gallai rhywogaethau sensitif ddiflannu, gan gynnwys infertebratau fel gwybed Mai, a physgod fel eog a brithyll. Ar nodyn mwy cadarnhaol, gallai ymdrechion i wella ansawdd dŵr, fel trin dŵr gwastraff yn well a rheoleiddio llymach, o bosibl wrthbwyso rhai o effeithiau cynhesu'r hinsawdd.

Bu'r tîm yn edrych ar sut mae cymunedau infertebratau wedi newid mewn dros 3,000 o leoliadau ar draws Cymru a Lloegr, dros ugain mlynedd gan ddechrau ym 1991. Yn ystod y cyfnod hwn, cynyddodd tymereddau cyfartalog dŵr gan 0.6°C, ond mae'n ymddangos bod effeithiau biolegol cynhesu wedi'u gwrthbwyso gan welliannau ar yr un pryd mewn ansawdd dŵr, oedd yn gyfwerth â mwy na 0.8°C o oeri.

Dywedodd y prif awdur, Dr Ian Vaughan o Sefydliad Ymchwil Dŵr Prifysgol Caerdydd: "Ar draws y byd, mae dyfroedd croyw ymysg ein cynefinoedd sydd fwyaf o dan fygythiad, lle gwelwn y dirywiad mwyaf mewn rhywogaethau, a'r cyfraddau cyflymaf o rywogaethau ar drengi. Mae llawer o rywogaethau dŵr croyw yn sensitif iawn i dymheredd, a gall cyn lleied â 0.5°C o gynnydd gael effaith sylweddol. Er bod tymereddau'n cynyddu, mae nifer o afonydd yng Nghymru a Lloegr wedi parhau i wella o broblemau llygredd hanesyddol dros y degawdau diweddar, sy'n awgrymu bod gwelliannau sy'n mynd rhagddynt i ansawdd dŵr yn gwrthbwyso'r cynnydd mewn tymheredd.

"Am y tro cyntaf, rydym wedi amcangyfrif maint y 'credyd' hwn mewn ansawdd dŵr, y mae'n ymddangos iddo dalu'r 'ddyled' hinsoddol a gronnwyd yn ystod y cyfnod hwn. Er nad yw rheoli llygredd yn ateb i bob problem o ran effeithiau newid yn yr hinsawdd ar afonydd, mae ein hastudiaeth yn awgrymu bod hynny'n offeryn gwerthfawr o ran gostwng effeithiau newid yn yr hinsawdd yn ogystal â chynnig buddiannau amgylcheddol ehangach."

Ychwanegodd Helen Wakeham, Cyfarwyddwr Ansawdd Dŵr Asiantaeth yr Amgylchedd: "Mae cymryd camau i fynd i'r afael â newid yn yr hinsawdd yn un o brif flaenoriaethau Asiantaeth yr Amgylchedd. Rydym wrth ein boddau o glywed bod y gwelliannau mawr mewn ansawdd dŵr yn Lloegr dros y degawdau diweddar wedi gwrthbwyso effaith newid yn yr hinsawdd ar infertebratau'r afon.

"Mae Asiantaeth yr Amgylchedd yn gweithio gyda phartneriaid a diwydiant i ostwng ymhellach y pwysau amgylcheddol i, ymysg pethau eraill, gynyddu gwydnwch yr amgylchedd dŵr i ganlyniadau negyddol newid yn yr hinsawdd."

Mae'r gwaith ymchwil "Water quality improvements offset the climatic debt for stream macroinvertebrates over twenty years" wedi'i gyhoeddi yn Nature Communications.

Mae gwyddonwyr wedi dod o hyd i adfeilion coedwig ffosil hynaf y byd mewn chwarel tywodfaen yn Cairo, Efrog Newydd.

Y gred yw bod y rhwydwaith helaeth o goed, a fyddai wedi lledaenu o Efrog Newydd yr holl ffordd i Pennsylvania a thu hwnt, tua 386 miliwn o flynyddoedd oed.

Mae hyn yn gwneud coedwig Cairo tua 2 neu 3 miliwn o flynyddoedd yn hŷn na'r goedwig a oedd gynt yn cael ei hystyried yr hynaf sef Gilboa, hefyd yn Nhalaith Efrog Newydd a thua 40km i ffwrdd o safle Cairo.

Mae'r canfyddiadau newydd, a gafodd eu cyhoeddi heddiw yn y cyfnodolyn Current Biology, wedi taflu goleuni newydd ar esblygiad coed a'r rôl drawsnewidiol a chwaraewyd ganddynt yn ffurfio’r byd rydym yn byw ynddo heddiw.

Mae tîm dan arweinyddiaeth gwyddonwyr ym Mhrifysgol Binghamton, Amgueddfa Talaith Efrog Newydd a Phrifysgol Caerdydd wedi mapio dros 3,000 metr sgwâr o'r goedwig yn y chwarel segur ar odre Mynyddoedd Catskill yn Hudson Valley.

Dangosodd eu hymchwiliadau fod y goedwig yn gartref i o leiaf dau fath o goed: cladoxylopsids, planhigion cyntefig tebyg i goed rhedyn, heb ddail gwyrdd fflat, a oedd hefyd yn tyfu mewn niferoedd helaeth yn Gilboa; ac Archaeopteris, a oedd â bongorff pren tebyg i goniffer a boncyffion tebyg i ffrond â dail gwyrdd fflat.

Datgelwyd un enghraifft o drydydd math o goeden hefyd, a barhaodd yn anhysbys ond a allai fod wedi bod yn lycopod.

Roedd yr holl goed hyn yn atgynhyrchu gan ddefnyddio sborau yn hytrach na hadau.

Gwnaeth y tîm hefyd gofnodi rhwydwaith eang 'anhygoel' o wreiddiau a oedd dros wyth metr o hyd mewn rhai mannau, a oedd yn perthyn i'r coed Archaeopteris.

Y gwreiddiau pren hirhoedlog hyn, gyda sawl lefel o wreiddiau canghennog a gwreiddiau bwydo bach, byrhoedlog perpendicwlar, a drawsnewidiodd rhwydweithiau planhigion a phridd ac a oedd felly'n hanfodol i gyd-esblygiad fforestydd a'r amgylchedd', yn ôl yr ymchwilwyr.

Tan yr adeg hon, dim ond gwreiddiau fel rhuban â gwreiddiau di-gainc oedd gan cladoxlopsis a oedd angen eu disodli drwy'r amser wrth i'r planhigyn uwchben y tir dyfu.

Maent yn credu y cafodd y goedwig ei chwalu gan lifogydd yn y diwedd, a hynny o ganlyniad i bresenoldeb nifer o ffosiliau pysgod a oedd hefyd yn weladwy ar arwyneb y chwarel.

"Roedd yn syndod gweld planhigion a oedd yn cael eu hystyried yn y gorffennol i gael dewisiadau cynefin annibynnol ar ei gilydd sy'n tyfu gyda'i gilydd ar ddelta hynafol Catskill", dywedodd cyd-awdur yr astudiaeth, Dr Chris Berry, o Ysgol Gwyddorau'r Ddaear a'r Môr Prifysgol Caerdydd.

"Byddai hyn wedi edrych fel coedwig gweddol agored gyda choed maint bach i ganolig sy'n edrych yn gonifferaidd, gyda phlanhigion tebyg i goed-rhedyn unigol ac mewn clwstwr o faint llai o bosibl yn tyfu rhyngddynt."

Yn ôl y tîm ymchwil, mae coedwig Cairo yn hŷn na'r un yn Gilboa gan fod y ffosilau yn is o ran trefn y creigiau sy'n bodoli ym mynyddoedd Catskill.

"Er mwyn deall sut y dechreuodd coed dynnu carbon deuocsid i lawr o'r amgylchedd, mae angen i ni ddeall yr ecoleg a'r cynefinoedd o'r fforestydd cynharaf, a'u systemau gwreiddio", eglurodd Dr Berry.

"Mae'r canfyddiadau anhygoel hyn wedi ein galluogi i symud i ffwrdd o gyffredinolrwydd pwysigrwydd planhigion mawr yn tyfu mewn coedwigoedd, i'r manylion o ran pa blanhigion, yma mha gynefinoedd, ym mha fathau o ecoleg a oedd yn gyrru'r prosesau o newid rhyngwladol. Rydym yn llythrennol wedi gallu tyllu i'r pridd ffosil rhwng y coed ac rydym bellach yn gallu ymchwilio i newidiadau geocemegol i'r pridd gyda'n cydweithwyr ym Mhrifysgol Sheffield.

"Rydym ni wir yn dechrau dod i ddeall y broses lle cafodd y Ddaear ei thrawsffurfio’n blaned goediog."