Gall rheoli llygredd mewn afonydd leihau effaith cynhesu'r hinsawdd

Gallai gwelliant mewn ansawdd dŵr ostwng effaith ecolegol newid yn yr hinsawdd ar afonydd, yn ôl astudiaeth newydd gan Sefydliad Ymchwil Dŵr Prifysgol Caerdydd a Phrifysgol Vermont.

Gall dŵr cynnes effeithio ar organebau dŵr croyw mewn ffyrdd tebyg i lawer o lygryddion: mae'r naill a'r llall yn gostwng faint o ocsigen sydd yn y dŵr. Wrth i lefelau ocsigen ostwng, gallai rhywogaethau sensitif ddiflannu, gan gynnwys infertebratau fel gwybed Mai, a physgod fel eog a brithyll. Ar nodyn mwy cadarnhaol, gallai ymdrechion i wella ansawdd dŵr, fel trin dŵr gwastraff yn well a rheoleiddio llymach, o bosibl wrthbwyso rhai o effeithiau cynhesu'r hinsawdd.

Bu'r tîm yn edrych ar sut mae cymunedau infertebratau wedi newid mewn dros 3,000 o leoliadau ar draws Cymru a Lloegr, dros ugain mlynedd gan ddechrau ym 1991. Yn ystod y cyfnod hwn, cynyddodd tymereddau cyfartalog dŵr gan 0.6°C, ond mae'n ymddangos bod effeithiau biolegol cynhesu wedi'u gwrthbwyso gan welliannau ar yr un pryd mewn ansawdd dŵr, oedd yn gyfwerth â mwy na 0.8°C o oeri.

Dywedodd y prif awdur, Dr Ian Vaughan o Sefydliad Ymchwil Dŵr Prifysgol Caerdydd: "Ar draws y byd, mae dyfroedd croyw ymysg ein cynefinoedd sydd fwyaf o dan fygythiad, lle gwelwn y dirywiad mwyaf mewn rhywogaethau, a'r cyfraddau cyflymaf o rywogaethau ar drengi. Mae llawer o rywogaethau dŵr croyw yn sensitif iawn i dymheredd, a gall cyn lleied â 0.5°C o gynnydd gael effaith sylweddol. Er bod tymereddau'n cynyddu, mae nifer o afonydd yng Nghymru a Lloegr wedi parhau i wella o broblemau llygredd hanesyddol dros y degawdau diweddar, sy'n awgrymu bod gwelliannau sy'n mynd rhagddynt i ansawdd dŵr yn gwrthbwyso'r cynnydd mewn tymheredd.

"Am y tro cyntaf, rydym wedi amcangyfrif maint y 'credyd' hwn mewn ansawdd dŵr, y mae'n ymddangos iddo dalu'r 'ddyled' hinsoddol a gronnwyd yn ystod y cyfnod hwn. Er nad yw rheoli llygredd yn ateb i bob problem o ran effeithiau newid yn yr hinsawdd ar afonydd, mae ein hastudiaeth yn awgrymu bod hynny'n offeryn gwerthfawr o ran gostwng effeithiau newid yn yr hinsawdd yn ogystal â chynnig buddiannau amgylcheddol ehangach."

Ychwanegodd Helen Wakeham, Cyfarwyddwr Ansawdd Dŵr Asiantaeth yr Amgylchedd: "Mae cymryd camau i fynd i'r afael â newid yn yr hinsawdd yn un o brif flaenoriaethau Asiantaeth yr Amgylchedd. Rydym wrth ein boddau o glywed bod y gwelliannau mawr mewn ansawdd dŵr yn Lloegr dros y degawdau diweddar wedi gwrthbwyso effaith newid yn yr hinsawdd ar infertebratau'r afon.

"Mae Asiantaeth yr Amgylchedd yn gweithio gyda phartneriaid a diwydiant i ostwng ymhellach y pwysau amgylcheddol i, ymysg pethau eraill, gynyddu gwydnwch yr amgylchedd dŵr i ganlyniadau negyddol newid yn yr hinsawdd."

Mae'r gwaith ymchwil "Water quality improvements offset the climatic debt for stream macroinvertebrates over twenty years" wedi'i gyhoeddi yn Nature Communications.