Newyddion

Mae Coleg y Gwyddorau Biofeddygol a Bywyd y Brifysgol wedi derbyn dwy wobr Athena SWAN oddi wrth yr Uned Her Cydraddoldeb (ECU), i gydnabod ei ymroddiad i fynd i'r afael ag anghydraddoldeb rhwng y rhywiau ym myd addysg uwch.

Mae Athena SWAN, un o siarteri cydraddoldeb yr ECU, yn anelu at gydnabod ac annog ymroddiad i gydraddoldeb rhwng y rhywiau mewn addysg uwch ac ymchwil, yn enwedig hyrwyddo gyrfaoedd menywod ym meysydd gwyddoniaeth, technoleg, peirianneg, mathemateg a meddygaeth.

Derbyniodd yr Ysgol Biowyddorau ei gwobr arian am ei gwelliant mewn hyfforddi am gydraddoldeb ac amrywiaeth, ac am galluogi menywod i gael gyrfaoedd llwyddiannus drwy gynlluniau mentora a dulliau newydd o arfarnu.

Enillodd yr Ysgol Seicoleg ei gwobr arian am sawl gwelliant mewn arferion sydd wedi arwain at fwy o fenywod yn cael eu recriwtio ac yn cael dyrchafiad.

Dywedodd yr Athro Elizabeth Treasure, Dirprwy Is-Ganghellor Prifysgol Caerdydd: "Rydym wrth ein bodd bod ein hymroddiad i gydraddoldeb rhywiol wedi'i gydnabod gan yr Uned Her Cydraddoldeb...”

Yn ogystal â gweithio tuag at egwyddorion Siarter Athena Swan, mae'r Brifysgol wedi mabwysiadu nifer o fesurau eraill i sicrhau cydraddoldeb i bawb. Mae ein hamcanion ar gyfer cydraddoldeb ac amrywiaeth wedi’u nodi yn ein Cynllun Cydraddoldeb Strategol ar gyfer y Brifysgol, ac yn cael eu cefnogi gan gynllun gweithredu sy’n nodi sut y bydd yr amcanion hyn yn cael eu cyflawni.

Rydym hefyd yn cymryd rhan mewn mentrau cenedlaethol sydd, wrth ganolbwyntio gwaith ar ardal benodol o ran cynhwysiant, yn cael y fantais o wella cydraddoldeb i bawb.  Yn ogystal â hyn, rydym wedi cymryd rhan ym Mynegai y 100 Cyflogwr Gorau ar gyfer Cydraddoldeb yn y Gweithle gan Stonewall am nifer o flynyddoedd ac wedi gwella ein safle bob blwyddyn.  Yn 2016 ein safle oedd 20fed – y Brifysgol uchaf yn y DU.

Mae ymchwilwyr o Ganolfan Ymchwil Treialon Prifysgol Caerdydd yn rhan o dîm sydd wedi ennill gwobr uchel ei bri ar gyfer ymchwil i ddiagnosis o heintiau pibell droethol ymhlith plant.

Enillodd yr ymchwil gategori tri (Plant, Atgynhyrchu, Geneteg, Haint) ym Mhapur Ymchwil y Flwyddyn y Coleg Brenhinol, a gyhoeddwyd ar y cyd â chydweithwyr ym Mhrifysgolion Rhydychen a Bryste.

Gall heintiau'r llwybr troethol (UTI) mewn plant ifanc arwain at niwed i'r arennau, ond mae’n ddiarhebol o anodd gwneud diagnosis ym maes gofal sylfaenol gan fod y symptomau yn aml yn gallu bod yn amwys ac aneglur. Dim ond trwy brawf y gellir cael diagnosis pendant, ond mae casglu samplau wrin o fabanod a phlant o dan bump oed yn her. Ar ôl astudiaeth tair blynedd oedd yn cynnwys dros 7,000 o blant, mae'r tîm wedi datblygu techneg i helpu meddygon teulu a nyrsys i benderfynu oddi wrth ba blant y dylid cael sampl au wrin.

Gallai'r dechneg leihau faint o amser ac ymdrech a ddefnyddir i gasglu samplau wrin diangen a chynyddu samplu ymhlith plant sy’n fwyaf tebygol o gael heintiau'r llwybr troethol. Gobeithia ymchwilwyr y bydd hyn hefyd yn helpu meddygon teulu a nyrsys i dargedu arferion rhagnodi’n well fel mai dim ond y rheini sy'n debygol o elwa o wrthfiotigau sy’n eu cael.

Y Sefydliad Cenedlaethol ar gyfer Ymchwil Iechyd (NIHR) sy'n ariannu DUTY (Diagnosis Heintiau Llwybr Troethol mewn Plant Ifanc), oedd yn cynnwys ymchwilwyr o Brifysgolion Bryste, Southampton, Caerdydd a Choleg y Brenin Llundain, a chyhoeddir canlyniadau'r astudiaeth yn yr Annals of Family Medicine.

Canfu'r astudiaeth fod rheol glinigol sy'n seiliedig ar symptomau ac arwyddion, yn rhagori ar ddiagnosis arferol gan glinigydd a'i fod yn gallu nodi plant ifanc ar gyfer samplu wrin anymwthiol.

Alastair Hay, Meddyg Teulu ac Athro Gofal Sylfaenol yng Nghanolfan Gofal Sylfaenol Academaidd Prifysgol Bryste, a gyd-arweiniodd yr ymchwil. Dywedodd: "Daeth i'r amlwg i ni y dylai meddygon teulu a nyrsys gadw golwg ar blant sy’n crio neu mewn poen wrth basio wrin, y rhai sydd ag wrin drewllyd, sydd wedi cael haint UTI yn y gorffennol, absenoldeb peswch difrifol, neu salwch difrifol yn bresennol. Mae tri neu fwy o'r symptomau hyn yn awgrymu ei fod yn werth gwneud yr ymdrech o gael sampl wrin. Er syndod, nid oedd twymyn yn ddangosydd defnyddiol ar gyfer adnabod plant â heintiau'r llwybr troethol ym maes gofal sylfaenol."

Mae'r ymchwilwyr yn argymell y dylid cael sampl glân os yn bosibl. Yn ddiweddar, canfu ymchwil a gyhoeddwyd gan yr un grŵp yn y British Journal of General Practice fod samplau a gesglir gan ddefnyddio pad clytiau hefyd yn cynnig gwybodaeth ddefnyddiol, ond mae cyfraddau uwch o halogiad, a all gynyddu diagnosis ffug positif a ffug negyddol. Gwelsant hefyd fod profion cadarnhaol ffon fesur am gelloedd gwaed gwyn, nitradau neu waed yn yr wrin hefyd yn ddangosyddion ar gyfer heintiau UTI posibl, ac y gall helpu i benderfynu a ddylid rhoi gwrthfiotigau ar bresgripsiwn iddynt ai peidio.

Christopher Butler, Meddyg Teulu ac Athro Gofal Sylfaenol yn Adran Gofal Sylfaenol Gwyddorau Iechyd Nuffield, Prifysgol Rhydychen, oedd un o gyd-arweinwyr yr ymchwil. Dywedodd: "Cafodd yr astudiaeth ei hariannu gan gangen ymchwil y GIG (NIHR) wedi i NICE weld bod diffyg tystiolaeth ynghylch pa symptomau ac arwyddion y dylai meddygon teulu a nyrsys eu defnyddio i wneud diagnosis o heintiau'r llwybr troethol ymhlith plant ifanc mewn gofal sylfaenol.

"Mewn ysbytai y cynhaliwyd y rhan fwyaf o'r astudiaethau blaenorol, ac nid yw tystiolaeth o'r fath bob amser yn berthnasol i bobl sy’n ymgynghori ym maes gofal sylfaenol. Astudiaeth DUTY yw’r astudiaeth gofal sylfaenol fwyaf o ran maint a manylder a chredwn ei bod wedi rhoi tystiolaeth bwysig a defnyddiol o safbwynt clinigol fydd yn diweddaru arweiniad NICE ar gyfer rheoli'r cyflwr pwysig hwn."

Dywedodd yr Athro Kerry Hood, Cyfarwyddwr y Ganolfan Treialon Ymchwil ym Mhrifysgol Caerdydd: "Rwyf yn falch iawn o'r tîm cyfan, a’r cydweithio llwyddiannus â chydweithwyr o Brifysgolion eraill. Dyma enghraifft wych o’r profiad a’r gallu sydd gennym yma fel y grŵp mwyaf o staff academaidd sy'n cynnal treialon clinigol yng Nghymru a'n parodrwydd i weithio gydag unrhyw ymchwilwyr sydd ganddynt syniad da a’u helpu i fynd â'r maen i'r wal nes cyhoeddi eu canlyniadau."

Mae'r adroddiad llawn am astudiaeth DUTY ar gael yn Llyfrgell Cyfnodolion Asesu Technoleg Iechyd (HTA) NIHR.

Yn ôl yr astudiaeth fwyaf o'i math, mae monitro canser y prostad yr un mor effeithiol â chael llawdriniaeth a radiotherapi o ran goroesi ar ôl 10 mlynedd.

Mae canlyniadau'n dangos bod y tri math o driniaethau yn arwain at gyfraddau tebyg a hynod isel o farwolaeth o ganlyniad i ganser y prostad. Mae llawdriniaeth a radiotherapi yn lleihau'r risg o weld canser yn gwaethygu dros amser o'i gymharu â monitro parhaus, ond maent yn achosi sgil-effeithiau mwy annymunol.

Treial ProtecT, a arweinir gan ymchwilwyr ym Mhrifysgolion Rhydychen a Bryste mewn naw canolfan yn y DU, gan gynnwys Prifysgol Caerdydd, yw'r un gyntaf i werthuso pa mor effeithiol, cost-effeithiol a derbyniol yw'r tri math gwahanol o driniaethau: monitro parhaus, llawdriniaeth (prostadectomi radical) a radiotherapi i ddynion sydd â chanser y prostad sydd heb ledaenu.

Ymchwilwyr ym Mhrifysgol Caerdydd Cynlluniwyd fu'n gyfrifol am ddylunio ac arwain elfen radiotherapi'r treial.

Rhwng 1999 a 2009, cafodd 82,429 o ddynion rhwng 50 a 69 ledled y DU eu profi. Ymhlith y 1,643 ohonynt oedd â chanser y prostad oedd heb ledaenu, chytunodd 545 i gael eu monitro'n barhaus, 553 i gael prostadectomi radical, a 545 i gael radiotherapi radical.

Mesurodd y tîm ymchwil y cyfraddau marwolaeth ar ôl 10 mlynedd, gwaethygiad a lledaeniad y canser, a barn y dynion ynghylch effaith y triniaethau.

Daeth i'r amlwg i'r tîm fod y cyfraddau goroesi ymhlith y rhai oedd â chanser y prostad oedd heb ledaenu, yn uchel dros ben (tua 99%), waeth beth fo'r driniaeth a roddwyd.

Roedd cyfradd gwaethygu a lledaenu'r canser yn amrywio rhwng y grwpiau, gyda'r canser yn gwaethygu i un o bob pump yn y grŵp monitro parhaus, o'i gymharu ag 1 o bob 10 yn y grwpiau a gafodd lawdriniaeth a radiotherapi. Fodd bynnag, ni chafodd hyn effaith ar gyfraddau goroesi unrhyw un o'r grwpiau ar ôl 10 mlynedd.

Daeth i'r amlwg hefyd yn yr astudiaeth fod llawdriniaeth a radiotherapi yn achosi sgil-effeithiau annymunol, yn enwedig yn y flwyddyn gyntaf ar ôl cael triniaeth. Roedd y sgîl-effeithiau'n gwella ar ôl dwy i dair blynedd. Ar ôl chwe blynedd, fodd bynnag, roedd ddwywaith cynifer o ddynion yn y grŵp llawdriniaeth yn dal i golli wrin ac yn cael problemau â'u bywyd rhywiol, o'u cymharu â'r rhai mewn grwpiau monitro parhaus a radiotherapi. Roedd radiotherapi yn achosi mwy o broblemau gyda'r coluddyn na llawdriniaeth neu fonitro parhaus.

Ni chafodd unrhyw driniaeth ar unrhyw adeg effaith ar ansawdd bywyd yn gyffredinol, gan gynnwys o ran gorbryder ac iselder. Cafodd hanner y dynion eu monitro'n barhaus yn ystod y 10 mlynedd ac ni chafodd y rhain sgîl-effeithiau triniaethau.

Bydd gan ganfyddiadau'r astudiaeth ran allweddol yn y penderfyniad i sgrinio ar gyfer canser y prostad, a chaiff y rhain eu defnyddio'n rhan o astudiaeth sy'n ymchwilio i effeithiolrwydd a chost-effeithiolrwydd antigen prostad penodol (PSA) ar gyfer sgrinio canser y prostad, yr astudiaeth CAP.

Cafodd y treial ei ariannu gan y Sefydliad Cenedlaethol ar gyfer Ymchwil Iechyd (NIHR), ac mae wedi'i gyhoeddi mewn dau bapur yn y New England Journal of Medicine:

*          Mortality and Clinical Outcomes at 10 years’ Follow-up in the ProtecT Trial

*          Patient Reported Outcomes Over Six Years in the ProtecT Prostate Cancer Trial

Mae tîm ymchwil a arweinir gan Brifysgol Caerdydd, wedi cymryd cam sylweddol tuag at ddatblygu prawf gwaed syml sy'n darogan dyfodiad clefyd Alzheimer.

Cymdeithas Alzheimer sy'n ariannu'r gwaith sy'n cynnwys ymchwilwyr o Brifysgol Caerdydd, Coleg y Brenin Llundain a Phrifysgol Rhydychen. Maent wedi astudio gwaed 292 o bobl oedd â'r arwyddion cynharaf o nam ar y cof, a daethant o hyd i gyfres o fiomarcwyr (dangosyddion clefyd) oedd yn darogan a fyddai'r unigolyn o dan sylw yn datblygu clefyd Alzheimer ai peidio.

Meddai'r Athro Paul Morgan, Cyfarwyddwr Sefydliad Ymchwil Imiwnedd Systemau Prifysgol Caerdydd: "Mae ein hymchwil yn profi bod modd darogan a fydd unigolyn sydd â phroblemau cymedrol gyda'r cof yn debygol o ddatblygu clefyd Alzheimer ai peidio dros y blynyddoedd nesaf. Gyda lwc, byddwn yn gallu datblygu hyn er mwyn creu prawf gwaed syml fydd yn gallu darogan pa mor debygol yw hi y bydd pobl hŷn sydd â nam cymedrol neu gymharol ddiniwed ar y cof, yn datblygu clefyd Alzheimer."

Cymerodd yr astudiaeth samplau gwaed gan unigolion oedd â symptomau hynod gyffredin o nam ar y cof, a mesurwyd nifer sylweddol o broteinau sy'n perthyn i ran o'r system imiwnedd. Gwyddwn fod y rhan hon yn achosi llid ac mae wedi cyfrannu at glefydau'r ymennydd yn y gorffennol. Pan ailaseswyd yr unigolion flwyddyn yn ddiweddarach, roedd tua chwarter wedi datblygu clefyd Alzheimer ac roedd tri o'r proteinau a gafodd eu mesur yn eu gwaed yn dangos gwahaniaethau sylweddol rhwng eu gwaed nhw, a gwaed y rhai eraill a gymerodd ran na wnaeth ddatblygu'r clefyd.

Ychwanegodd yr Athro Morgan: "Mae clefyd Alzheimer yn effeithio ar tua 520,000 o bobl yn y DU ac mae'r nifer yn cynyddu'n barhaus wrth i'r boblogaeth heneiddio. Felly, mae'n bwysig ein bod yn canfod ffyrdd newydd o ganfod y clefyd yn gynnar, gan rhoi cyfle i ni ymchwilio a dechrau triniaethau newydd cyn y gwneir difrod na ellir ei wella."

Mae'r canfyddiadau newydd hyn wedi gosod y sylfaen ar gyfer astudiaeth barhaus a llawer mwy estynedig a ariennir gan Ymddiriedolaeth Wellcome. Mae llawer o brifysgolion y DU a chwmnïau fferyllol yn gysylltiedig â'r gwaith, a'i nod fydd ailadrodd y canfyddiadau a mireinio'r prawf.

Cyhoeddir y papur ‘Complement Biomarkers as predictors of disease progression in Alzheimer’s disease’ yn Journal of Alzheimer's Disease.

Mae prosiect arloesol sy'n defnyddio nanoronynnau aur i ddatblygu triniaethau diabetes, wedi ennill grant sylweddol.

Mae'r cwmni fferyllol rhyngwladol Midatech Pharma yn cydweithio â Phrifysgol Caerdydd i ddatblygu triniaethau sy'n helpu i greu inswlin yn y pancreas.

Bydd y grant o £370,000 ar draws dwy flynedd gan y Sefydliad Ymchwil Diabetes Ieuenctid, yn helpu gwyddonwyr i ymchwilio sut gall technoleg nanoronynnau aur atal ymatebion diangen awto-imiwnedd i gelloedd iach, cyffredin yn y pancreas.

Caiff y gwaith ymchwil ei arwain gan yr Athro Colin Dayan o Ysgol Meddygaeth Prifysgol Caerdydd, sydd â diddordeb ymchwil arbennig yn imiwnobatholeg diabetes math 1.

Dywedodd yr Athro Colin Dayan: "Mae Prifysgol Caerdydd yn edrych ymlaen at barhau i gydweithio drwy ddefnyddio technoleg nanoronynnau aur Midatech.

"Mae'r dechnoleg wedi dangos cryn dipyn o addewid drwy ganolbwyntio ar gelloedd imiwnedd penodol, dosbarthu'n gyflym i'r meinweoedd lymffoid o amgylch y corff, yn ogystal ag addasu ymatebion imiwnedd y corff.  Bydd hwn yn brosiect pwysig ar gyfer afiechydon awto-imiwnedd yn gyffredinol, a diabetes yn enwedig, ac rydym yn edrych ymlaen at ddatblygu'r maes hwn."

Dywedodd Dr Jim Phillips, Prif Swyddog Gweithredol Midatech: "Mae defnyddio technoleg nanoronynnau aur ar gyfer imiwnotherapi'n datblygu'n sydyn, ac mae'n cyfle wneud gwahaniaeth arwyddocaol wrth drin afiechydon awto-imiwnedd megis diabetes, yn ogystal â chanolbwyntio ymhellach ar arwyddion oncoleg gan gynnwys canser yr ymennydd, yr iau, y pancreas a'r ofarïau.

"Mae'r diddordeb yn nhechnoleg Midatech ar draws ystod eang o driniaethau therapi'n dangos cymaint o addewid sydd i'w gael yn y maes a phiblinell y grŵp."

Gallai cyflwyno sgrinio am ganser yr ysgyfaint yn y DU leihau nifer y marwolaethau’n sylweddol ymhlith grwpiau risg uchel, heb achosi’r straen diangen sydd weithiau ynghlwm wrth brofion meddygol.

Wedi’i gyhoeddi heddiw yn Thorax, edrychodd treial a arweiniwyd gan Brifysgol Caerdydd at ganlyniadau seicolegol hirdymor sgrinio CT am ganser yr ysgyfaint, a chanfu nad yw’n achosi pryder diangen, er y gall ofn a stigma weithiau fod yn rhwystrau at sgrinio.

Canser yr ysgyfaint yw’r canser sy’n achosi’r mwyaf o farwolaethau yn y DU gan ladd bron 40,000 o bobl y flwyddyn. Hefyd, mae tua tri chwarter y cleifion yn cael diagnosis canser hwyr, pan fo llai o driniaethau ar gael. Drwy ganfod canser yr ysgyfaint yn gynnar, mae saith o bob deg o gleifion yn byw am flwyddyn neu fwy.

Dywedodd Dr Kate Brain o Brifysgol Caerdydd: “Gyda chyfradd goroesi canser yr ysgyfaint dros gyfnod o 5 mlynedd yn y DU yn is na nifer o wledydd eraill â systemau gofal iechyd cymharol, mae’n bwysig i ni wneud mwy i gyflwyno strategaethau canfod cynnar sy’n helpu i sicrhau bod triniaethau’n cael eu cynnig i gleifion sydd â’r clefyd ers tro.

“Weithiau, mae’r ofn o driniaethau meddygol a chanlyniadau’r rheiny yn atal pobl rhag gofyn am brofion a all achub eu bywydau. Ond mae ein treial yn dangos nad yw sgrinio CT am ganser yr ysgyfaint yn cael effaith seicolegol hirdymor negyddol ar gleifion, sy’n golygu ei fod yn fodd gwych i ganfod canser yr ysgyfaint ar gam cynnar pan fo gwell cyfle o oroesi’r clefyd.”

Recriwtiodd treial sgrinio canser yr ysgyfaint y DU (UKLS) dros 4,000 o bobl rhwng 50 a 75 oed oedd â risg uchel o gael canser yr ysgyfaint. Cafodd y grŵp ei rannu’n ddau grŵp ar hap: cafodd rhai sgriniad CT a rhai ddim. Aseswyd y ddau grŵp bythefnos i mewn i’r astudiaeth ac eto ddwy flynedd yn ddiweddarach. I asesu ymatebion emosiynol pobl i sgrinio ysgyfaint CT, defnyddiwyd mesurau safonol o ran gofid, pryder, iselder a boddhad ynghylch canser yr ysgyfaint. Dangosodd yr ymchwil nad oedd sgrinio am ganser yr ysgyfaint yn achosi pryder diangen pan gysylltwyd â phobl yn ddilynol dros y cyfnod dwy flynedd. Roedd rhywfaint yn fwy o ofid ymhlith y grŵp a gafodd sgan ailadroddus, ond nid oedd yn barhaol. Datgelodd y canlyniadau ar y ddau bwynt fod mwy o bobl o’r grŵp na chawsant sganiau’n anfodlon ar eu penderfyniad i fod yn rhan o’r treial. Canfu hefyd, yn y ddau grŵp, fod y gofid a achosir gan ganser yn waeth ymhlith merched, pobl dan 65 oed, ysmygwyr a’r rhai â phrofiad o ganser yr ysgyfaint.

Cynhaliwyd y treial yn Lerpwl a Papworth, gyda’r dadansoddiad manwl o’r data seicolegol yn cael ei gynnal yng Nghaerdydd. Bydd y dystiolaeth a gafwyd yn cyfrannu at benderfyniadau clinigol a pholisi ar weithredu sgrinio ysgyfaint CT dogn isel posibl yn y dyfodol yn llwyddiannus ac mewn ffordd deg i unigolion sydd â risg uchel o gael canser.

Y sefydliadau oedd yn rhan o’r astudiaeth oedd Prifysgol Caerdydd, Prifysgol Lerpwl, Public Health England, Ymddiriedolaeth Sefydliadau GIG Royal Brompton a Harefield, Ysbytai Athrofaol Nottingham a Phrifysgol y Frenhines Mair, Llundain.

Thorax sy’n cyhoeddi’r treial ‘Canlyniadau seicolegol hirdymor sgrinio CT dogn isel: canlyniadau treial a reolir ar hap Sgrinio Canser yr Ysgyfaint y DU’. Ariannwr: Rhaglen Asesu Technoleg Iechyd NIHR.

Mae ymchwilwyr yn yr Ysgol Meddygaeth wedi canfod y gall gwybodaeth ar-lein am ganser yr ofari, achosi cymaint o bryder â chysur i fenywod sydd fwyaf tebygol o ddatblygu’r clefyd.

I fenywod sydd fwy tebygol o gael canser yr ofari, ond sydd heb ddatblygu’r clefyd eto, cael llawdriniaeth i dynnu eu tiwbiau ffalopaidd a’r ofarïau yw’r ffordd fwyaf effeithiol o reoli’r peryglon. Fodd bynnag, wrth gyfweld y menywod oedd yn wynebu’r dewis hwn, daeth i’r amlwg bod y wybodaeth sydd ar gael ar-lein, yn aml yn cynyddu eu pryder a’u gofid yn hytrach na llywio eu penderfyniadau - gan awgrymu bod angen i weithwyr gofal iechyd ymchwil annibynnol arwain y gwaith ymchwil annibynnol a gynhelir gan gleifion.

"Weithiau, roedd gwybodaeth ar-lein yn helpu’r menywod hyn i deimlo’n fwy hyderus wrth siarad â gweithwyr iechyd proffesiynol am ganser yr ofari," meddai awdur yr astudiaeth, Dr Stephanie Smits o’r Ysgol Meddygaeth. "Dywedodd eraill ei bod wedi cael effaith negyddol gan wneud iddynt deimlo efallai mai osgoi gofyn am wybodaeth yn gyfan gwbl fyddai orau. Roedd y cleifion hyn yn meddwl bod y wybodaeth am ganser yr ofari yn cynnig manteision ac anfanteision fel ei gilydd.

"Nid yw’r holl wybodaeth ar y rhyngrwyd yn seiliedig ar dystiolaeth, felly mae angen i bobl wneud yn siŵr eu bod yn edrych ar wefannau credadwy."

Awgrymodd Dr Smits y dylai’r menywod sydd fwyaf mewn perygl o gael canser yr ofari, ofyn am arweiniad bob amser gan eu gweithwyr gofal iechyd proffesiynol ac elusennau canser yr ofari ynglŷn â pha wefannau ac adnoddau sy'n ddefnyddiol ac yn ddibynadwy. "Mae angen i feddygon roi help llaw wrth chwilio am wybodaeth ddibynadwy, a rheoli unrhyw bryder a achosir gan y wybodaeth," meddai.

Nododd bod gwefannau fel NHS Choices yn fan cychwyn da wrth ymchwilio’n annibynnol gan fod eu cynnwys yn cael eu monitro.

Mae diffyg ymwybyddiaeth cleifion am ganser yr ofari, gan gynnwys prinder gwybodaeth am effeithiolrwydd dewisiadau sgrinio, a dryswch ynghylch symptomau canser yr ofari, yn ategu’r ddadl hon.

Roedd canser yr ofari yn arfer cael ei ddisgrifio fel y 'clefyd cynnil’, ond mae’r farn hon wedi newid dros y blynyddoedd oherwydd y ddealltwriaeth gynyddol o’i symptomau.

Mae'n amlwg fod ymwybyddiaeth gynyddol o’r symptomau a gallu cael gafael ar wybodaeth ddibynadwy, yn hollbwysig er mwyn gwella deilliannau i fenywod sydd â chanser yr ofari.

Cyhoeddir yr astudiaeth - The double edged sword of ovarian cancer information for women at increased risk who have previously taken part in screening - yn ecancer.

Mae gwyddonwyr ym Mhrifysgol Caerdydd yn helpu i ddatblygu biosynhwyrydd sy'n rhoi 'rhybudd cynnar' ar gyfer diabetes Math 2, gan gynnig cyfle euraidd i ddioddefwyr newid eu ffordd o fyw ac atal y clefyd neu ei ohirio.

Mae'r system diagnostig newydd, sy'n cael ei chreu gan Brifysgol Nottingham Trent a Phrifysgol Caerdydd, yn gallu mesur moleciwlau penodol yn y gwaed sy'n rhagfynegi arwyddion o ddiabetes. Gyda lwc, bydd y dechnoleg yn helpu i leihau nifer y marwolaethau sy'n gysylltiedig â diabetes Math 2, yn ogystal â'r gost i'r GIG, sydd ar hyn o bryd bron yn £10 miliwn y dydd. Y clefyd hwn – sy'n effeithio ar tua pedair miliwn o bobl yn y DU yn unig – yw'r pumed achos mwyaf cyffredin o farwolaeth ar draws y byd.

Byddai'r biosynhwyrydd newydd, a fyddai'n gweithio fel prawf pigo bys syml, yn rhoi gwybod i bobl pa mor debygol yr ydynt o ddatblygu diabetes Math 2 yn ystod y pum mlynedd nesaf. Yn ôl y gwyddonwyr, byddai'r ymyrraeth gynnar hon yn rhoi digon o amser i wneud yr addasiadau hanfodol mewn diet a ffordd o fyw.

Mae'r dechnoleg yn cyfuno defnyddiau tebyg i we pryf copyn a sianeli hylif bychain ar ffurf stribed plastig i'w daflu ar ôl ei ddefnyddio. Mae'r 'deunydd nano' hwn wedi'i addasu i hysbysu'r defnyddiwr pan ddaw i gysylltiad â gwaed sy'n cynnwys mwy o grynodiadau rhai moleciwlau rhagfynegol, neu 'biomarcwyr', nag sy'n gyffredin i unigolyn, ac sy'n arwydd cynnar o ddiabetes Math 2.

Mae prototeip yn cael ei ddatblygu yn rhan o waith a ariannwyd gan Gyngor Cyfleusterau Technoleg a Gwyddoniaeth a Llywodraeth Cymru.

Meddai'r Athro Ian Weeks o Ysgol Feddygaeth Prifysgol Caerdydd: "Mae sawl biomarciwr newydd ar gyfer gwahanol glefydau yn cael eu darganfod o ganlyniad i ymchwil barhaus, ond datblygu dulliau sy'n gallu eu mesur yn rhwydd ac yn gywir yw'r her.

"Yn ogystal â gwneud diagnosis o'r glefyd, mae'r rhain yn arbennig o bwysig ar gyfer rhagfynegi a chynnig prognosis o'r clefyd. Maent hefyd yn bwysig o safbwynt 'meddygaeth fanwl' sy'n rhoi asesiad mwy cywir o ba driniaeth fyddai orau i gleifion." Dywedodd Bob Stevens, Athro mewn Deunydd a Dyfeisiau Clyfar yn Ysgol Wyddoniaeth a Thechnoleg Prifysgol Nottingham Trent: "Oherwydd ffactorau megis pobl yn byw'n hirach, gordewdra, ac arferion byw nad ydynt yn annog llawer o symud, mae nifer y bobl â diabetes Math 2 yn cynyddu saith y cant bob blwyddyn.

"Mae'n hynod o bwysig bod camau'n cael eu cymryd i fynd i'r afael â'r broblem iechyd enfawr hon, a bydd y dechnoleg yma yn ein cynorthwyo i wneud gwahaniaeth. Gallwn roi cyfle i bobl newid eu deiet, eu ffordd o fyw a rhoi gwell siawns iddynt heneiddio'n iachus. Yn ogystal, gallai gynnig arbedion enfawr i'r GIG."

Mae’r Brifysgol yn paratoi ar gyfer diwrnod arbennig pan fydd Ei Mawrhydi’r Frenhines yn agor Canolfan newydd Ymchwil Delweddu’r Ymennydd Prifysgol Caerdydd (CUBRIC), a gostiodd £44 miliwn, ar 7 Mehefin 2016.

Bydd Ei Mawrhydi a'i Uchelder Brenhinol Dug Caeredin yn cael eu tywys o amgylch y Ganolfan, sy’n gartref i gyfuniad o offer niwroddelweddu unigryw yn Ewrop, a byddant hefyd yn cwrdd â staff allweddol a noddwyr.

Caiff y ddau ohonynt gyfle i weld sganiwr ymennydd mwyaf pwerus Ewrop, system MRI Siemens 3 Tesla Connectom, sganiwr MRI sydd wedi’i addasu’n arbennig. Dim ond dau ohonynt sydd yn y byd i gyd, ac ym Mhrifysgol Harvard yn UDA y mae'r llall.

Bydd y Frenhines yn cael ei chyfarch gan blant o Ysgol Gynradd Grangetown, Caerdydd, sydd wedi eu gwahodd gan y Brifysgol fel rhan o un o brosiectau ymgysylltu cymunedol y Brifysgol.

Cyflwynir tri disgybl o Ysgol Gynradd yr Eglwys yng Nghymru Dinas Llandaf i’r Frenhines oherwydd eu bod wedi ennill cystadleuaeth wyddoniaeth a gynhaliwyd gan y Brifysgol.

Bu’r plant yn tynnu darluniau o sut mae’r ymennydd yn gweithio fel rhan o gystadleuaeth flynyddol a gynhelir gan y staff sy'n gweithio yng nghanolfan fodern newydd y Brifysgol.

Bydd Ei Mawrhydi hefyd yn dadorchuddio cerflun sydd wedi'i gomisiynu'n arbennig. Crëwyd y cerflun gan Dr Gemma Williams sy'n fyfyriwr PhD yn Ysgol Seicoleg y Brifysgol.

Dywedodd yr Athro Colin Riordan, Is-Ganghellor y Brifysgol: “Rwyf wrth fy modd yn croesawu Ei Mawrhydi'r Frenhines a'i Uchelder Brenhinol Dug Caeredin i agor ein Canolfan newydd ar gyfer Ymchwil Delweddu'r Ymennydd.

"Mae'n anrhydedd i'r brifysgol ac yn amlygu pwysigrwydd y cyfleusterau neilltuol sydd yma, gan gynnwys sganiwr MRI wedi’i addasu'n arbennig nad yw ar gael ond mewn un lleoliad arall yn y byd.

"Mae pwysigrwydd byd-eang i’n gwaith, gan ein bod yn ceisio dod i ddeall anhwylderau’r ymennydd er mwyn i hynny arwain at ddatblygu triniaethau gwell."

Dywedodd yr Athro Derek Jones, Cyfarwyddwr Canolfan Ymchwil Delweddu'r Ymennydd Prifysgol Caerdydd: “Mae’n anrhydedd wych i ni groesawu Ei Mawrhydi'r Frenhines a'i Uchelder Brenhinol Dug Caeredin i’n canolfan arbennig.

"Mae’r agoriad brenhinol yn benllanw llawer o waith caled a hoffwn ddiolch i bawb sydd wedi chwarae rhan yn hynny, o fewn y Brifysgol a'r tu allan iddi.

"Mae'n fraint cael arwain tîm o bobl mor ddawnus yn CUBRIC ac rwy'n gyffrous iawn ein bod bellach yn gallu defnyddio’r offer gorau o’i fath yn y byd.

"Mae galw cynyddol am y gwaith ymchwil pwysig hwn sy’n rhoi cyfle i ni sicrhau bod pobl ar draws y byd yn elwa mewn modd a allai newid eu bywydau.”

Mae'r cyfleuster newydd wedi'i ariannu'n rhannol gan Gyngor Ymchwil y Gwyddorau Ffisegol a Pheirianneg (EPSRC), Cronfa Datblygu Rhanbarthol Ewrop drwy Lywodraeth Cymru, y Cyngor Ymchwil Meddygol (MRC), Ymddiriedolaeth Wellcome, Llywodraeth Cymru a Sefydliad Wolfson.

Gyda'i gilydd, mae'r buddsoddiadau hyn yn cefnogi arloesedd ym maes ymchwil delweddu'r ymennydd o’r radd flaenaf, gan gynnwys creu swyddi ymchwil medrus iawn yng Nghymru.

Mae arianwyr wedi darparu dros £27 miliwn o'r gost.

Dyluniwyd CUBRIC gan gwmni pensaernïaeth a thechnoleg byd-eang, IBI Group, a chwmni BAM sydd wedi'i hadeiladu.

Bydd yr agoriad yn cychwyn Haf Arloesedd y Brifysgol, a fydd yn dathlu gwaith arloesol y Brifysgol, ac yn dod â phobl o feysydd academaidd a diwydiant ynghyd i greu a chryfhau cysylltiadau a phartneriaethau.

Mae arbrawf ymchwil newydd yn cael ei gynnal i werthuso pa mor effeithiol yw hyfforddiant sy'n helpu athrawon i sylwi ar arwyddion a symptomau problemau iechyd meddwl ymhlith cydweithwyr a myfyrwyr.

Bydd astudiaeth a gynhelir gan ymchwilwyr o Brifysgol Caerdydd a Phrifysgol Bryste yn gwerthuso effeithiolrwydd ymyriad Lles mewn Addysg Uwchradd (WISE). Mae'r ymyriad yn cynnig hyfforddiant iechyd meddwl i staff ysgolion er mwyn iddynt sylwi ar salwch iechyd ymhlith cydweithwyr a myfyrwyr, cyn eu cyfeirio at gymorth arbenigol os oes angen.

Bydd 24 o ysgolion uwchradd ym Mryste a De Cymru yn cymryd rhan yn yr arbrawf. Bydd yn cynnwys rhoi hyfforddiant iechyd meddwl i hyd at un ar bymtheg aelod o staff a nodwyd gan eu cydweithwyr fel rhai a fyddai'n gallu cefnogi eu cymheiriaid yn dda. Bydd y staff hyn yn sefydlu gwasanaeth cyfrinachol i gefnogi cydweithwyr. Bydd grŵp ychwanegol o staff addysgu yn cael hyfforddiant iechyd meddwl er mwyn iddynt allu cefnogi myfyrwyr.

Bydd yr ymchwilwyr yn gwerthuso effaith ymyriad WISE ar iechyd a lles athrawon a myfyrwyr, yn ogystal â pha mor gost-effeithiol ydyw.  Bydd hefyd yn monitro ac yn cofnodi ei effaith ar iselder ymhlith athrawon, absenoldeb oherwydd salwch, bod yn y gwaith y tu hwnt i oriau arferol, yn ogystal â phresenoldeb a pherfformiad academaidd myfyrwyr.

Yn ôl Dr Rhiannon Evans o Ganolfan Datblygu a Gwerthuso Ymyriadau Cymhleth er mwyn Gwella Iechyd y Cyhoedd (DECIPHer), Prifysgol Caerdydd, sy'n arwain yr astudiaeth yng Nghymru: "Ceir tystiolaeth sy'n awgrymu bod lefelau uwch o salwch iechyd meddwl ymhlith athrawon o'u gymharu â phroffesiynau eraill. Gwyddwn hefyd bod disgwyl cynyddol i staff addysgu gynnig cefnogaeth emosiynol i fyfyrwyr, ond anaml iawn y maen nhw'n cael hyfforddiant digonol i allu cyflawni'r rôl yma. Bwriad yr ymyriad yw newid y diwylliant o ran sut mae ysgolion yn trafod iechyd meddwl a lles. Mae hefyd yn ceisio rhoi sgiliau mawr eu hangen i staff ysgolion."

Rhaglen Ymchwil Iechyd y Cyhoedd y Sefydliad Cenedlaethol ar gyfer Ymchwil Iechyd sy'n ariannu'r astudiaeth. Iechyd Cyhoeddus Cymru sy'n talu costau'r ymyriad yng Nghymru, ac Iechyd Cyhoeddus Lloegr a Chyngor Dinas Bryste sy'n eu talu yn Lloegr.