Diogelu rhywogaethau mewn perygl ar lefel enetig

Deall amrywiadau genetig i sicrhau dyfodol rhywogaethau sydd mewn perygl

Mae gwarchod rhywogaethau sydd mewn perygl yn genhadaeth frys sy'n gofyn am ymagwedd amlochrog. Er gwaethaf twf geneteg cadwraeth, mae wedi methu â chael ei defnyddio'n effeithiol mewn gweithgarwch cadwraeth yn y byd go iawn. Defnyddiodd ymchwilwyr o Brifysgol Caerdydd eu harbenigedd mewn geneteg cadwraeth i asesu amrywiaeth genetig a monitro amrywiaeth genetig mewn cadwraeth ac amlygu meysydd o berygl. Cafodd eu hymchwil effaith uniongyrchol ar bolisïau rhyngwladol ar fridio detholus o rywogaethau mewn perygl, gwell arferion cadwraeth a safonau cadwraeth byd-eang.

Pwysigrwydd amrywiad genetig

Mae amrywiad genetig yn elfen hanfodol o amrywiaeth fiolegol ac mae'n ffactor pwysig wrth ddatblygu gwydnwch poblogaethau, rhywogaethau ac ecosystemau yn erbyn newidiadau amgylcheddol. Helpodd cyfres o astudiaethau ymchwil Caerdydd, dan arweiniad yr Athro Mike Bruford, i fynd i'r afael â'r bwlch hwn. Gan ganolbwyntio ar ddadansoddi genetig a bioamrywiaeth mewn rhywogaethau anifeiliaid gwyllt a dof, tynnwyd sylw ganddynt at gydadwaith cymhleth rhwng geneteg, ymddygiad, strwythurau cymdeithasol, yr amgylchedd ffisegol a gweithgareddau dynol sy'n ofynnol ar gyfer cadwraeth bioamrywiaeth.

Llwyddodd ymchwilwyr o Brifysgol Caerdydd i ddefnyddio geneteg cadwraeth mewn ymdrechion cadwraeth i gael effaith yn y byd go iawn trwy asesu amrywiaeth genetig rhywogaethau i ddeall faint o rywogaethau sy'n cael eu colli mewn ystod o boblogaethau amrywiol o rywogaethau sydd dan fygythiad a mesur graddau llawn colled genetig mewn poblogaethau gwyllt.

Mae’r math hwn o ddadansoddiad yn galluogi camau cadwraeth:

Symud anifeiliaid i wella bridio lleol sy'n gwarchod neu'n gwella amrywiaeth genetig ac yn gwella niferoedd poblogaethau.
Casglu data genetig i fonitro poblogaethau o bryder cadwraethol, gan sicrhau bod poblogaethau caeth yn gynrychioliadol o amrywiaeth genetig y boblogaeth wyllt lawn.
Tynnu sylw at effeithiau niweidiol trin genetig bwriadol ar fywyd gwyllt, sef arferion sy’n cael eu hysgogi gan sefydliadau sy’n blaenoriaethu dyheadau twristiaid a helwyr anifeiliaid mawr, yn hytrach na buddiannau gorau cadwraeth rhywogaethau. Mae'r rhain yn cynnwys dulliau megis bridio heb ei reoleiddio, mewnfridio, croesrywio a symud anifeiliaid.

Roedd defnyddio dulliau ymchwil Prifysgol Caerdydd yn atgyfnerthu ymagwedd at gadwraeth a oedd yn blaenoriaethu asesu data genetig i lywio ymarfer cadwraeth ar lawr gwlad.

Effeithiau

Brwydro yn erbyn trin genetig wrth hela Troffïau

Mae hela Troffïau yn Namibia yn ddiwydiant gwerth miliynau o ddoleri mewn rhai o wledydd Affrica. Mae bridio anifeiliaid mawr ar gyfer hela â nodweddion genetig annaturiol, fel lliwiau cotiau newydd penodol, wedi dod yn fygythiad i fioamrywiaeth naturiol.

Yn seiliedig ar ymchwil gan Brifysgol Caerdydd, dan arweiniad Dr Isa-Rita Russo, lansiodd Llywodraeth Namibia Bolisi Cenedlaethol ar gyfer Bridio Bywyd Gwyllt Dethol a Dwys at Ddibenion Masnachol i ddiogelu hyfywedd hirdymor poblogaethau bywyd gwyllt. Roedd y polisi yn ymrwymo i reoleiddio'r arfer o fridio detholus a dwys trwy ddatblygu rheoliadau.

“Mae cyfranogiad Grŵp Arbenigol Geneteg Cadwraeth yr Undeb Rhyngwladol dros Gadwraeth Natur trwy’r Athro Mike Bruford a chyhoeddiad diweddar yr erthygl Intentional Genetic Manipulation as a Conservation Threat wedi chwarae rhan ganolog yn natblygiad ein meddylfryd polisi yn y maes hwn.”

Dirprwy Gyfarwyddwr Monitro ac Ymchwil Bywyd Gwyllt yn Weinyddiaeth yr Amgylchedd a Thwristiaeth, Namibia

Diogelu sgincod Bojer

Bu gostyngiad aruthrol ym mhoblogaeth sgincod Bojer, sy’n bodoli ond ar nifer bach o ynysigau sy’n perthyn i Fawrisiws. Oherwydd bod dyfodol sgincod Bojer mor ansicr, fe’u gwnaed yn flaenoriaeth gritigol i Sefydliad Bywyd Gwyllt Mawrisiws.

Bu ymchwilwyr o Brifysgol Caerdydd, dan arweiniad Dr Isa-Rita Russo, yn dadansoddi amrywiaeth enetig poblogaeth leol y sgincod a llwyddodd i gynorthwyo’n llwyddiannus gydag ymdrechion cadwraeth Gwasanaeth Parciau Cenedlaethol Mawrisiws a Sefydliad Bywyd Gwyllt Mawrisiws. Roedd eu hymchwil yn cefnogi ailsefydlu poblogaethau’r sgincod ar ynysoedd lle bu gostyngiad sylweddol yn y poblogaethau brodorol.

Brogaod Cyw Iâr Mynydd Montserrat

Mae poblogaeth Brogaod Cyw Iâr Mynydd Montserrat wedi gostwng dros 90%, o ganlyniad i haint ffyngaidd o'r enw chytridiomycosis amffibiaid.

Bu Ymddiriedolaeth Bywyd Gwyllt Durrell yn defnyddio ymchwil Prifysgol Caerdydd i amrywiaeth genetig Brogaod Cyw Iâr Mynydd Montserrat i wella eu rhaglen fridio mewn caethiwed. Dan arweiniad Pablo Orozco-ter Wengel, dyma oedd yr ymchwil gyntaf i ddisgrifio effaith y clefyd chytridiomycosis amffibiaid ar amrywiaeth genetig y rhywogaeth. Roedd y canlyniadau yn galluogi Ymddiriedolaeth Bywyd Gwyllt Durrell i ddylunio rhaglen fridio newydd mewn caethiwed i adfer y rhywogaeth.

Achub rhinoseros Affrica

Mae ymdrechion cadwraeth ar gyfer poblogaethau rhinoseros Affrica yn her frys. Roedd y data genetig yn darparu gwybodaeth hanfodol i ymdrechion cadwraeth y rhywogaeth eiconig.

Roedd Grŵp Arbenigol Rhinoserosod Affrica yr Undeb Rhyngwladol dros Gadwraeth Natur yn gwerthfawrogi ymchwil cadwraeth genetig Prifysgol Caerdydd.

“Datblygwyd ein haddysg geneteg trwy’r ffordd ddealladwy a chlir y cyflwynodd yr Athro Bruford y materion a’r cysyniadau genetig diweddaraf.”

Cadeirydd a Swyddog Gwyddonol Grŵp Arbenigol Rhinoserosod Affrica yr Undeb Rhyngwladol dros Gadwraeth Natur.

Effaith fyd-eang ar safonau bioamrywiaeth

Rhino Hornbill, image copyright Rudi Delvaux

Defnyddiodd y Grŵp ar Arsylwadau'r Ddaear, sef cydweithrediad byd-eang o 111 o lywodraethau'r byd a 129 o sefydliadau eraill a gymerodd ran, ddata i fynd i'r afael â rhai o heriau amgylcheddol a chynaliadwyedd mwyaf cymhleth y byd.

Bu’r cydweithrediad yn gweithio mewn partneriaeth ag ymchwilwyr o Brifysgol Caerdydd i ymchwilio i’r safonau byd-eang ar gyfer monitro bioamrywiaeth enetig, gan chwarae rhan allweddol wrth gynhyrchu safonau byd-eang monitro genetig bioamrywiaeth.

Mae ymchwil Prifysgol Caerdydd wedi llunio polisi byd-eang ynghylch cadwraeth enetig, gan gynnwys dylanwadu ar bolisi Rhaglen Amgylcheddol y Cenhedloedd Unedig a Strategaeth Bioamrywiaeth 2030 yr UE. Yn y pen draw, mae eu heffaith wedi trawsnewid polisi ac arferion cadwraeth sy'n gwarchod rhywogaethau sydd mewn perygl ledled y byd.

Cwrdd â'r tîm

Dr Pablo Orozco-terWengel

: orozco-terwengelpa@cardiff.ac.uk
: +44 (0)29 2087 5206

Dr Isa-Rita Russo

: russoim@cardiff.ac.uk
: +44 (0)29 2087 6036

Cyhoeddiadau

Hoban, S. et al., 2020. Genetic diversity targets and indicators in the CBD post-2020 Global Biodiversity Framework must be improved. Biological Conservation 248 108654. (10.1016/j.biocon.2020.108654)
Russo, I. et al. 2019. 'Intentional genetic manipulation' as a conservation threat. Conservation Genetics Resources 11 (2), pp.237-247. (10.1007/s12686-018-0983-6)
Du Plessis, S. et al. 2019. Genetic diversity and cryptic population re-establishment: management implications for the Bojer's skink (Gongylomorphus bojerii). Conservation Genetics 20 (2), pp.137-152. (10.1007/s10592-018-1119-y)
Moodley, Y. et al., 2017. Extinctions, genetic erosian and conservation options for the black rhinoceros (Diceros biocornis). Scientific Reports 7 41417. (10.1038/srep41417)
Hudson, M. A. et al., 2016. Dynamics and genetics of a disease-driven species decline to near extinction: lessons for conservation. Scientific Reports 6 (1) 30772. (10.1038/srep30772)
Hoban, S. et al., 2014. Comparative evaluation of potential indicators and temporal sampling protocols for monitoring genetic erosion. Evolutionary Applications 7 (9), pp.984-998. (10.1111/eva.12197)
Hoban, S. M. et al., 2013. Bringing genetic diversity to the forefront of conservation policy and management. Conservation Genetics Resources 5 (2), pp.593-598. (10.1007/s12686-013-9859-y)