Y Fryngaer Gudd: defnyddio treftadaeth i wella bywydau, cymunedau a diwylliant
Creu gorffennol newydd a dyfodol newydd: prosiect cymunedol yn datgelu 6,000 o flynyddoedd o dreftadaeth i fynd i'r afael â heriau yn y presennol.
Mae Prosiect Ailddarganfod Treftadaeth Caerau a Threlái (CAER) wedi llwyddo i roi un o safleoedd archeolegol hynaf, mwyaf a mwyaf arwyddocaol Caerdydd ar y map.
Mae archwilio Bryngaer Gudd Caerau wedi defnyddio treftadaeth i ddatgloi creadigrwydd, talent a gweithredu cymunedol lleol
Cyflawniadau CAER
Ers sefydlu'r prosiect yn 2011 gyda'r sefydliad datblygu cymunedol lleol Gweithredu yng Nghaerau a Threlái (ACE), mae tîm ymchwil Prifysgol Caerdydd wedi datblygu cyfuniad pwerus o gloddfeydd archaeolegol sy'n canolbwyntio ar y gymuned, cyd-ymchwil hanesyddol a chelf, animeiddio, barddoniaeth a ffilm wedi'u creu ar y cyd.
Gan anelu at herio canfyddiadau negyddol di-sail o'r ardal drwy ddatgelu hanes cudd, mae CAER wedi llwyddo i fanteisio ar un o’r asedau treftadaeth cyfoethocaf ond sy’n cael ei werthfawrogi lleiaf yn ne Cymru i greu cyfleoedd addysgol a bywyd trawsnewidiol mewn cymunedau sy'n wynebu heriau cymdeithasol ac economaidd sylweddol.
Gan weithio ochr yn ochr â phobl leol i gloddio'r gorffennol a datgelu gwybodaeth hanesyddol newydd drwy bŵer archaeoleg gymunedol, mae'r prosiect wedi olrhain tarddiad y rhan hon o Gaerdydd yn ôl dros 6,000 o flynyddoedd i'r cyfnod Neolithig.
Mae CAER wedi hwyluso buddsoddiad sylweddol mewn prosiectau a seilwaith cymunedol, gan sicrhau dros £532,000 drwy 15 o grantiau ymchwil. Yn arwyddocaol, chwaraeodd 189 o bobl leol rôl ddylanwadol wrth gyd-ddatblygu prosiect adfywio cymunedol uchelgeisiol i drawsnewid y safle'n atyniad treftadaeth, gyda'i gais llwyddiannus am arian o Gronfa Treftadaeth y Loteri Genedlaethol hefyd yn ehangu capasiti ac adnoddau’r partner hanfodol ACE (cyfanswm o £2.1miliwn gan ymgorffori arian cyfatebol).
Ar ôl ennill Gwobr Addysg Uwch y Times (2017) a Gwobr Engage NCCPE (2014), mae model cydweithredol cyfranogol CAER bellach yn cyfrif fel arfer ragorol yn y DU, a gydnabyddir gan Gyngor Ymchwil y Celfyddydau a'r Dyniaethau (AHRC), Cyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru (CCAUC) a Chynghorau Ymchwil y DU (RCUK).
Pam mae CAER mor arwyddocaol?
Gyda'r gymuned wrth wraidd ei strategaethau cyd-gynhyrchu, mae CAER wedi newid ein dealltwriaeth o fryngaer Caerau, yr ardal, a'i thrigolion, gan ddatgelu meddiannaeth a defnydd annisgwyl o hir, sy'n fwy na chwe mileniwm.
Mae ymchwil archeolegol wedi rhoi cyd-destun i fryngaer Caerau ac ardal gyfagos Trelái o fewn ei thirwedd ddaearyddol, hanesyddol a chymdeithasol ehangach, gan ddatgelu rôl bwysig y fryngaer i gymunedau'r gorffennol yn ne Cymru.
Yn ogystal â nodi anheddiad disgwyliedig drwy Brydain Ganoloesol a Rhufeinig, gwnaeth y cloddiadau cymunedol olrhain sawl cam o waith adeiladu bryngaer o'r Oes Haearn. Ond darganfyddiad rhyfeddol clostir sarnau Neolithig gwaelodol - dim ond y trydydd a ganfuwyd erioed yng Nghymru - a roddodd y Fryngaer Gudd ar y map yn gadarn. Mae'r prosiect wedi newid y canfyddiad o Gymru Neolithig Gynnar yn sylfaenol, gan ailgydbwyso’r ddealltwriaeth o Brydain yn ystod yr Oes Haearn, gan unioni rhagfarn ranbarthol y ddisgyblaeth sy'n ffafrio ardal de Lloegr sy’n fwy cefnog.
Mae dull creadigol CAER sy'n canolbwyntio ar y gymuned yn canolbwyntio’n bennaf ar adfywio treftadaeth, datblygu cymunedau a chynwysoldeb, wedi'i lywio gan bartneriaid cymunedol ACE ac ymchwil gwyddorau cymdeithasol. Mae hyn yn ymestyn hyd at ei ymchwil ar hanes o fewn cof byw gan gynnwys tai cymdeithasol ar ôl y rhyfel a 'chartrefi sy'n addas i arwyr' Trelái a adeiladwyd ar sail egwyddorion pentref gardd.
Mae'r prosiect hwn sydd wedi ennill sawl gwobr wedi gwella hunaniaeth gymunedol a chysylltiad â'r gorffennol, wedi'i bweru gan gydweithio agos â thrigolion, partneriaid a grwpiau cymunedol, ysgolion lleol, artistiaid, gweithwyr treftadaeth proffesiynol a 4,000+ o wirfoddolwyr lleol a rhoi gwerth cyfartal ar gyfraniadau gwirfoddol a phroffesiynol.
Mae’r gymuned leol - sy’n wynebu heriau cymdeithasol ac economaidd anodd ond sy’n llawn talent, gweledigaeth, actifiaeth ac undod - yn parhau i fod wrth wraidd CAER. Mae eu dwylo wedi dadorchuddio 6,000 o flynyddoedd o hanes cudd ac wedi llunio dehongliadau newydd ar gyfer cenedlaethau cyfoes a chenedlaethau’r dyfodol. Drwy archwilio a dathlu'r gorffennol, mae CAER yn galluogi cymuned gydnerth ond sydd ar y cyrion yn aml i ddefnyddio ei photensial a llywio ei dyfodol.
-
Bryngaer gudd Caerdydd (Hawlfraint y Goron CBHC).
-
Y gymuned yn cloddio a chydgynhyrchu.
-
Mae darganfyddiadau rhyfeddol yn dangos bod yr ardal wedi’i defnyddio ers amser hir.
-
Mae'r gorffennol ar gyfer pawb - plant yn ymuno yn y cloddio.
-
Myfyrwyr Ysgol Uwchradd Cymuned Gorllewin Caerdydd (CWCH) yn dysgu am gloddio.
-
Mae Darganfod yn helpu i roi sylw i’r ffaith fod y gorffennol yn rhywbeth sy’n perthyn i bawb.
-
Archaeoleg yn dod â chymuned CAER at ei gilydd.
-
Mae prosiect CAER yn helpu iechyd a lles yn y gymuned.
-
(Chwith–Dde) Yr Athro Colin Riordan, Cyn Is-Ganghellor Prifysgol Caerdydd, Mark Drakeford AS ar gyfer Gorllewin Caerdydd, Dr Dave Wyatt, Cyd-gyfarwyddwr Prosiect CAER a Dave Horton, Rheolwr Datblygu Cymunedol, Gweithredu yng Nghaerau a Threlái. Cafodd arwydd gwybodaeth Prosiect CAER ei greu ar y cyd gan academyddion Caerdydd a phobl leol, a chafodd ei ariannu gan Gyngor Caerdydd.
Beth yw ei effeithiau mwyaf?
Mae Caerau a Threlái, sy’n ymddangos yn gyson ym Mynegai Amddifadedd Lluosog Cymru, ymhlith y deg ardal fwyaf difreintiedig yng Nghymru, gyda diweithdra bron bum gwaith cyfartaledd y DU (15% o gymharu â 3.8%). Hefyd, dim ond 7% o'r rhai sy'n gadael yr ysgol o'r ward hon sy'n mynd ymlaen i'r brifysgol, llai nag un o bob pedwar o gymharu â chyfartaledd y DU (34%).
Yn y cyd-destun hwn, mae'r bartneriaeth hon a lywir gan y gymuned wedi newid agweddau lleol at gyfranogiad treftadaeth a diwylliannol, gan drawsnewid cyfleoedd addysgol drwy ysgoloriaethau a chyrsiau i oedolion, datblygu naratifau cymunedol cadarnhaol, a gwella cyfleoedd bywyd drwy ei model ymgysylltu a chyd-gynhyrchu a arweinir gan ymchwil.
Mae gan aelodau’r gymuned, sy’n chwarae rhan ym mhob cam o'r prosiect, ymdeimlad cryfach o le, cysylltiad agosach â'u treftadaeth ac agwedd fwy cadarnhaol tuag at eu hardal.
Drwy herio stereoteipiau a stigma, mae CAER wedi llwyddo i dynnu sylw at hanesion cymhleth ei gymuned sy'n datblygu'n barhaus.
Dyma’r tîm
Cysylltiadau pwysig
Cyhoeddiadau dethol
- Davis, O. and Sharples, N. 2020. Excavations at Caerau Hillfort, Cardiff: towards a narrative for the hillforts of southeast Wales. In: Late Prehistoric Fortifications in Europe: Defensive, Symbolic and Territorial Aspects from the Chalcolithic to the Iron Age: Proceedings of the International Colloquium 'FortMetalAges', Guimarães, Portugal. Archaeopress. , pp.163-181.
- Davis, O. and Sharples, N. 2017. Early Neolithic enclosures in Wales: a review of the evidence in light of recent discoveries at Caerau, Cardiff. Antiquaries Journal 97 , pp.1-26. (10.1017/S0003581517000282)
- Vergunst, J. et al., 2017. Material legacies: shaping things and places in collaborative heritage research. In: Researching in Public: Contested Origins, Live Debates & Emerging Legacies for Collaborative Research. Policy Press. , pp.153-173.
- Ancarno, C. , Davis, O. and Wyatt, D. 2015. Forging communities: the CAER Heritage Project and the dynamics of co-production. In: O'Brien, D. and Matthews, P. eds. After Urban Regeneration: Communities, Policy and Place. Policy Press. , pp.113-130.
- Ward, S. 2013. Unemployment and the state in Britain: The means test and protest in 1930s South Wales and North-East England. Manchester: Manchester University Press.
- Sharples, N. M. 2010. Social Relations in Later Prehistory: Wessex in the First Millennium BC. Oxford: Oxford University Press.