Adroddiad newydd yn dadansoddi £13.7 biliwn o ddiffyg yng nghyllid cyhoeddus Cymru

Mae Canolfan Llywodraethiant Cymru, Prifysgol Caerdydd wedi cyhoeddi ei dadansoddiad diweddaraf o gyllid cyhoeddus Cymru.

Mae Gwariant a Refeniw Llywodraeth Cymru 2019 yn tynnu ar ffigurau diweddar gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol i gyflwyno dadansoddiad cynhwysfawr dros nifer o flynyddoedd o wariant a refeniw cyhoeddus yng Nghymru, yn ogystal â mantolen gyllidol y genedl yn gyffredinol.

Yn ôl y canlyniadau, ers yr adroddiad cyntaf o'i fath yn 2016, mae'r bwlch rhwng arian trethi a gwariant cyhoeddus wedi gostwng yng Nghymru, o £14.7 biliwn, sy'n 24% o Gynnyrch Domestig Gros (GDP), i'r ffigur presennol, sef £13.7 biliwn, neu 19.4% o GDP.
Mae'r ffigur hwn yn cymharu â diffyg o 2% o GDP ar gyfer y DU gyfan.

Mae'r adroddiad yn nodi'r modd y mae sylfaen trethi Cymru'n wahanol i'r DU. Mae 4.7% o boblogaeth y DU yn byw yng Nghymru ond dim ond 3.6% o arian trethi'r DU sy'n dod o Gymru. 

Yn ôl ffigurau, yn wahanol i'r DU yn ei chyfanrwydd, lle treth incwm yw prif ffynhonnell arian y llywodraeth, TAW (Treth Ar Werth) sy'n cynhyrchu'r swm uchaf yng Nghymru.

Yn ôl Dr Ed Gareth Poole, arweinydd academaidd prosiect Dadansoddi Cyllid Cymru:  "Mae adroddiad heddiw yn rhoi darlun cynhwysfawr o gyflwr cyllid cyhoeddus Cymru, a bydd yn werthfawr dros ben i lunwyr polisïau sy'n wynebu cwestiynau pwysig am ein dyfodol cyfansoddiadol yn ogystal ag effaith Brexit.

"Tra bod y canlyniadau hynny'n seiliedig ar amcangyfrifon y Swyddfa Ystadegau Gwladol, nid oes cuddio rhag y ffaith bod ffactorau hanesyddol wedi arwain at economi a sylfaen trethi yng Nghymru sy'n wannach o lawer na'r DU yn ei chyfanrwydd. Yn ôl y ffigurau, mae pob un o wledydd a rhanbarthau'r DU y tu allan i Lundain a'i chymdogion uniongyrchol mewn diffyg ariannol, ac mae gan Gymru'r diffyg mwyaf ond un fesul person ar ôl Gogledd Iwerddon."

Yn ôl yr adroddiad gan dîm Dadansoddi Cyllid Cymru:

• Mae'r gostyngiad ym maint y diffyg yn ganlyniad ataliaeth o ran toriadau gwario, yn hytrach na chynnydd mewn cyllid. Fel cyfran o'r economi, mae gwariant wedi gostwng dros 10 pwynt canran ers 2009–10, ac mae gwariant fesul person yn dal i fod 4.2% islaw ei lefel uchaf yn 2011–12.
• Yn y cyfamser, mae cyllid wedi cynyddu'n unol â'r economi. Tra bod cyllid TAW wedi cynyddu bron i 50% ers 2009–10, mae cyllid treth incwm yn parhau i fod ymhell islaw'r lefel uchaf cyn y dirwasgiad (2007–08), sy'n gyfuniad o dwf araf yn y sylfaen trethi ac effeithiau polisi llywodraeth y DU.
• Ar sail amcanestyniadau presennol, disgwylir i gyfanswm gwariant cyhoeddus Cymru gyrraedd ei lefel uchaf, sef lefel 2011-12, mewn termau real eto yn 2023–24, tra disgwylir i ddiffyg ariannol Cymru barhau i syrthio fel cyfran o'r economi. Fodd bynnag, o ystyried yr ansicrwydd gwleidyddol, economaidd ac ariannol presennol, gallai llwybr cyllid a gwariant y dyfodol wyro o'r amcanestyniadau hynny.
• Mewn cyd-destun rhyngwladol, mae gwariant y llywodraeth fesul person ar gyfer Cymru yn cyd-fynd, ar y cyfan, â'r cyfartaledd ar gyfer gwledydd datblygedig, tra bod cyfanswm y cyllid y pen yng Nghymru'n sylweddol is na'r cyfartaledd ar gyfer gwledydd datblygedig.

At hynny, mae ymchwilwyr wedi manylu ynghylch y modd y mae cyllid cyhoeddus Cymru wedi newid dros y blynyddoedd diweddar, ar ôl i gyllid trethi gael ei ddatganoli. Bydd y gyfran o gyfanswm y cyllid sy'n dod o drethi datganoledig a lleol yn cynyddu i 17.5% yn 2019–20, neu oddeutu £5.1 biliwn. Mae hynny'n cymharu â thua 55% o gyfanswm gwariant Llywodraeth Cymru a llywodraethau lleol yng Nghymru.

Yn gynharach y mis hwn, nododd Prif Weinidog Cymru, Mark Drakeford, yn y Cynulliad Cenedlaethol fod "cau'r bwlch ariannol yn uchelgais go iawn ar gyfer unrhyw lywodraeth yng Nghymru,"  ac mae'r ddadl yn tyfu ynghylch goblygiadau posibl annibyniaeth i Gymru. Er bod yr awduron yn nodi nad yw'r ffigurau yn yr adroddiad yn adlewyrchu sefyllfa ariannol Cymru annibynnol, maent yn dweud bod y canfyddiadau'n cynnig man cychwyn er mwyn cynnal trafodaeth ar ddyfodol ariannol ac economaidd Cymru.

Ychwanegodd Guto Ifan, Cydymaith Ymchwil Dadansoddi Cyllid Cymru: "Tra bod ein bwlch ariannol o'i gymharu â gweddill y DU wedi'i drafod yn eithaf da ers i'n hadroddiadau ynghylch cyllid ariannol Cymru ddechrau, mae llai o drafodaeth wedi bod ynghylch a ellir ei ostwng mewn modd ystyrlon. Gan gadw hyn mewn cof, rydym yn cynnal ymchwil i ystyried sut y gellir mynd i'r afael â'r gwahaniaethau hynny."

Mae canfyddiadau adroddiad heddiw eisoes wedi'u cyflwyno yng nghynhadledd gyntaf Dadansoddi Cyllid Cymru yng Nghaerdydd yn gynharach y mis hwn, a byddant yn cael eu trafod ymhellach yn yr wythnosau sydd i ddod yn yr Eisteddfod Genedlaethol yn Llanrwst.

Disgwylir y bydd adroddiad pellach yn cael ei gyhoeddi yn yr hydref ynghylch yr opsiynau posibl ar gyfer gostwng y bwlch ariannol.