Gwyddonwyr wedi datblygu prawf i ganfod celwyddau ar gyfer testun ysgrifenedig

Mae gwyddonwyr wedi datblygu meddalwedd sy’n gallu canfod a yw rhywun wedi cyflwyno datganiad celwyddog i’r heddlu ar sail testun y ddogfen yn unig.

Drwy ddefnyddio cyfuniad o ddadansoddiadau testun awtomatig a thechnegau dysgu cyfrifiadurol uwch, mae’r feddalwedd yn gallu canfod adroddiadau anwir o ran lladradau gyda chywirdeb o dros 80%.

Mae’r feddalwedd bellach ar waith ledled Sbaen er mwyn helpu’r heddlu a dangos lle byddai ymchwiliadau pellach yn angenrheidiol.

Mae’r feddalwedd, o’r enw VeriPol yn gweithio’n benodol gydag adroddiadau o ladrad, ac mae’n gallu canfod patrymau sy’n fwy cyffredin mewn datganiadau anwir. Er enghraifft, y mathau o eitemau a gafodd eu dwyn, manylion mwy penodol o’r hyn ddigwyddodd ac o’r lleidr.

Mae’r tîm ymchwil, oedd yn cynnwys arbenigwyr ym maes cyfrifiadureg o Brifysgol Caerdydd a Phrifysgol Charles III Madrid, yn credu y gallai’r feddalwedd helpu’r heddlu i beidio â gwastraffu amser ac ymdrechion drwy ategu technegau ymchwilio traddodiadol. Ar ben hynny, bydd yn atal mwy o bobl rhag cyflwyno datganiadau celwyddog yn y lle cyntaf.

Mae canlyniadau’r astudiaeth wedi’u cyhoeddi yn y cyfnodolyn academaidd Knowledge-Based Systems.

Yn llawer o rannau’r byd, mae cyflwyno datganiadau celwyddog i’r heddlu yn drosedd ac maent yn dwyn cosbau difrifol yn eu sgîl, fel amser yn y carchar neu ddirwyon mawr.

Nid yn unig y mae datganiadau celwyddog yn llygru cronfeydd data’r heddlu ac yn rhwystro ymchwiliadau troseddol, maent yn gwastraffu llawer iawn o adnoddau cyhoeddus y gallai’r heddlu eu defnyddio ar gyfer troseddau eraill.

Eto i gyd, mae adroddiadau celwyddog yn gyffredin iawn, yn enwedig o ran troseddau sy’n llai difrifol, fel lladrad.

Yn rhannol, mae VeriPol yn defnyddio proses o’r enw prosesu iaith naturiol, sy’n rhan o ddeallusrwydd artiffisial sy’n helpu cyfrifiaduron i ddeall, dehongli a thrafod ieithoedd dynol. Er enghraifft, mae’r feddalwedd yn defnyddio algorithmau i ganfod a meintioli gwahanol nodweddion mewn testun, fel ansoddeiriau, acronymau, berfau, enwau, atalnodau a rhifau a ffigurau.

Cafodd hen ddatganiadau oedd yn gelwyddog eu bwydo i VeriPol fel y gall godio pob un a dechrau dysgu’r patrymau penodol.

Dangosodd astudiaeth gychwynnol o dros fil o ddatganiadau i Heddlu Cenedlaethol Sbaen fod VeriPol yn effeithiol dros ben wrth ddidoli adroddiadau ffug a gwir, gyda chyfradd llwyddiant o dros 80 y cant.

Canfu VeriPol sawl thema sy’n gyffredin ymhlith adroddiadau celwyddog o ran lladrad, gan gynnwys: datganiadau byrrach sy’n canolbwyntio’n fwy ar yr hyn a ddygwyd na’r digwyddiad ei hun; diffyg manylion penodol ynghylch y digwyddiad ei hun neu’r lleidr; diffyg tystion neu fath arall o dystiolaeth gadarn, neu beidio â chysylltu â’r heddlu neu feddyg yn syth ar ôl y digwyddiad.

“Er enghraifft, dechreuodd y model ganfod datganiadau ffug lle byddai’r datganwyr yn adrodd am ymosodiadau o du ôl iddynt neu lle roedd yr ymosodwyr yn gwisgo helmedau,” meddai cydawdur yr astudiaeth, Dr Jose Camacho-Collados o Ysgol Cyfrifiadureg a Gwybodeg Prifysgol Caerdydd.

Cafodd VeriPol ei defnyddio ar astudiaeth beilot go iawn yn ardaloedd trefol Murcia a Malaga yn Sbaen ym mis Mehefin 2017. Ymhen wythnos yn unig ym Murcia, cafodd 25 o adroddiadau ffug am ladrad eu canfod ym Murcia, a’u cau o ganlyniad. Cafodd 39 eraill eu canfod a’u cau ym Malaga hefyd.

O gymharu â’r wyth mlynedd rhwng 2008 a 2016, 3.33 oedd nifer yr adroddiadau ffug a gafodd eu canfod a’u cau gan yr heddlu ym mis Mehefin ym Murcia. 12.14 oedd y nifer cyfatebol ym Malaga.

Ar ôl i VeriPol bennu tebygolrwydd uchel o gelwydd i’r adroddiadau ac ar ôl i’r datganwyr gael eu cwestiyna ymhellach, byddai tua 83% o achosion felly yn cael eu cau o ganlyniad.

“Mae ein hastudiaeth wedi dangos sut mae pobl yn dweud celwydd wrth yr heddlu ac wedi cyflwyno meddalwedd a allai atal mwy o bobl rhag gwneud hyn yn y dyfodol,” meddai.

“Mae heddluoedd ar draws Sbaen bellach yn defnyddio VeriPol yn rhan o’u gwaith. Yn y pen draw, rydym yn gobeithio y bydd y feddalwedd hon yn atal mwy o bobl rhag dweud celwydd wrth yr heddlu yn y lle cyntaf drwy ddangos bod modd canfod celwyddau’n awtomatig.”