Llwyddiant ... cyllid yr UE ar gyfer prosiect newydd ar dwyllwybodaeth

Mae'r Athro Martin Innes, Cyd-gyfarwyddwr y Sefydliad Arloesi Diogelwch, Trosedd a Chudd-wybodaeth ac aelod o Ysgol y Gwyddorau Cymdeithasol, wedi diogelu mwy na £250,000 mewn cyllid gan Horizon Europe.

Bydd y prosiect tair blynedd, Attribution Data Analysis Countermeasures Interoperability, yn adeiladu ar ymchwil sy'n bodoli eisoes i drin ac ymyrryd â gwybodaeth dramor (FIMI), gan wella dealltwriaeth o sut y gellir ei ganfod, ei gategoreiddio, ei dadansoddi, ei rannu a'i wrthsefyll.

Mae FIMI, sy'n cael ei adnabod neu ei labelu weithiau fel twyllwybodaeth, yn fater gwleidyddol a diogelwch sylweddol yn Ewrop ac ar draws y byd.

Mae'r Gwasanaeth Gweithredu Allanol Ewropeaidd (EEAS), gwasanaeth diplomyddol yr UE, yn diffinio FIMI fel"patrwm ymddygiad sy'n bygwth neu sydd â'r potensial i effeithio'n negyddol ar werthoedd, gweithdrefnau a phrosesau gwleidyddol. Mae gweithgaredd o'r fath yn ystrywgar o ran cymeriad, a gynhelir mewn modd bwriadol a chyd-gysylltiedig. Gall gweithredwyr o'r fath fod yn weithredwyr gwladol neu anwladwriaethol, gan gynnwys eu dirprwyon y tu mewn a'r tu allan i'w tiriogaeth eu hunain".

Nod y prosiect yw gwella safonau technegol, datblygu ymchwil ar effaith priodoli, dadansoddi ieithyddol a gweledol, trin traws-blatfform, a dadffurfiad rhywedd.

Buom yn siarad â'r Athro Innes i ddeall amcanion y prosiect yn well, sut y bydd y gwaith yn datblygu ac i drafod y canlyniadau a fwriadwyd.

C: Sut fyddech chi, yn syml, yn esbonio beth mae'r prosiect hwn yn ei gynnwys?

Mae llawer o bryder cyhoeddus a gwleidyddol wedi bod dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf ynghylch twyllwybodaeth ac anhwylderau gwybodaeth cysylltiedig, yn enwedig ers darganfod bod yr Internet Research Agency yn St Petersburg wedi ceisio ymyrryd yn etholiad arlywyddol yr Unol Daleithiau yn 2016. Mewn ymateb i hyn, bu ymdrech ymchwil helaeth, yn rhychwantu llywodraethau, cyrff anllywodraethol, platfformau cyfryngau cymdeithasol a’r academi, i ddeall achosion a goblygiadau cyfathrebiadau twyllhysbysu. Fel rhan o hyn, cyfeiriwyd llawer iawn o sylw at ddod o hyd i ddrwgweithredwyr a'u hymdrechion dylanwadu niweidiol, ond mae llai o ymdrech wedi'i gyfeirio at bennu effeithiolrwydd ein hymatebion cymdeithasol i'r heriau a achosir gan dwyllwybodaeth a chamlywio gwybodaeth. Y prif newid a sbardunwyd gan y prosiect ADAC o bosib yw i geisio cyfrannu at ddatblygu persbectif mwy gwybodus o ran 'beth sy'n gweithio' wrth fynd i'r afael â'r mathau hyn o broblemau.

C: Pam dylen ni fod yn poeni am FIMI a beth yw rhai o'i effeithiau diweddar?

Mae twyllwybodaeth a chamlywio gwybodaeth niweidiol yn broblem gymdeithasol sylweddol ynddo’i hun, ond hefyd oherwydd yr effeithiau llywio y mae’n eu cael yn ehangach ar draws meysydd fel iechyd y cyhoedd, etholiadau democrataidd, newid hinsawdd a gwrthdaro. Mae bron pob dadl gyhoeddus bwysig neu ddigwyddiad proffil uchel bellach yn gweithredu fel magnet ar gyfer cyfathrebiadau twyllhysbysu a thwyllodrus. Mae hyn yn berthnasol i’r pandemig Covid a’r rhyfeloedd parhaus yn Wcráin a Gaza.

Eleni rydym yn arbennig o bryderus ynghylch sut y gallai gwahanol wladwriaethau a’u dirprwyon geisio defnyddio tactegau twyllhysbysu, gwyrdroi a thwyllo i ddylanwadu ar y niferoedd mawr o etholiadau sy’n cael eu cynnal ar draws y byd. Yn 2019 a 2020, gwnaeth fy nhîm ymchwil weithio i nodi ymdrechion a gefnogwyd gan wladwriaethau tramor i ymyrryd yn yr etholiadau yn y DU ac UDA yn y drefn honno. Heddiw, yn 2024, mae'r offer, y technegau a'r technolegau i alluogi camlywio cudd yn llawer mwy soffistigedig a phwerus.

C: Sut bydd eich gwaith yn cyd-fynd â phrosiectau a llinynnau gweithgarwch eraill sy'n canolbwyntio ar yr un thema?

Roedd ein tîm ym Mhrifysgol Caerdydd yn 'fabwysiadwyr cynnar' o ran sylwi ar y bygythiad posibl y gallai twyllwybodaeth ac anhwylderau gwybodaeth cysylltiedig ei achosi i drefn gymdeithasol. O ganlyniad, rydym bellach wedi adeiladu casgliad sylweddol o dystiolaeth ac arbenigedd o ran deall sut mae ymgyrchoedd camlywio gwybodaeth yn cael eu trefnu a'u cynnal, a'r methodolegau a ddefnyddir i geisio dylanwadu ar ddealltwriaeth y cyhoedd a phenderfyniadau gwleidyddol. Y nod yw defnyddio'r wybodaeth gefndirol hon i fynd i'r afael â nifer o faterion pwysig ynghylch sut i lunio gwrthfesurau 'craffach' a mwy effeithiol.

C: Pwy fydd yn gweithio gyda chi ar y prosiect? Ydyn nhw'n bartneriaid / cydweithredwyr presennol neu a ydych chi'n creu rhwydweithiau newydd?

Mae'r prosiect yn cael ei arwain gan Brifysgol Lund yn Sweden ac mae'n cynnwys partneriaid yn Lithwania a Gwlad Pwyl, ymhlith eraill. Rydym wedi gweithio gyda chwpl o unigolion sy’n ymwneud â’r prosiect dros y blynyddoedd, ond ar y cyfan mae’r rhain yn bartneriaid newydd i’n tîm.

C: Pa ganlyniadau ydych chi'n rhagweld y bydd y prosiect yn eu cyflawni? Ac ym mha ffyrdd y bydd y canfyddiadau'n cael eu defnyddio i frwydro yn erbyn twyllwybodaeth ac ymyrraeth?

Mae ymchwil ar dwyllwybodaeth ac ymgyrchoedd gwybodaeth wedi tyfu mor gyflym dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf fel bod rhywfaint o’n dealltwriaeth a’n hymatebion allweddol i’r broblem yn seiliedig ar ragdybiaethau ac anecdotau, yn hytrach na thystiolaeth gadarn a thrylwyr. Er enghraifft, gwneir llawer iawn o ymdrech i 'briodoli' yn ofalus gyfrifoldeb am gamlywio gwybodaeth niweidiol, yn enwedig lle ceir amheuon bod gwladwriaethau tramor yn ymwneud â hyn. Fodd bynnag, ni wyddom a yw priodoli yn y modd hwn yn gwneud unrhyw wahaniaeth i ddealltwriaeth y cyhoedd. Oes gwahaniaeth p’un a oes priodoliad yn cael ei wneud gan asiantaethau cudd-wybodaeth y llywodraeth, platfformau cyfryngau cymdeithasol neu ymchwilwyr annibynnol? Dim ond un o'r cwestiynau hollbwysig y mae ADAC yn gobeithio eu hateb yw hwn.

C: Sut ydyn ni'n gwrthweithio effeithiau FIMI ac arferion twyllwybodaeth orau? A pha rôl y gall eich ymchwil ei chwarae mewn ymateb cyfunol?

O ran ble’r ydyn ni ar hyn o bryd, mae llawer o bethau y gellir eu gwneud, ac sy’n cael eu gwneud, i wrthbwyso effeithiau camlywio gwybodaeth a thwyllwybodaeth. Y drafferth yw nad ydym yn gwybod beth sy'n gweithio, pryd a pham, a beth sydd ddim yn gweithio. Yn wir, mewn canfyddiadau o astudiaeth gynharach a gyhoeddwyd ychydig flynyddoedd yn ôl bellach, gwnaethom lwyddo i ddangos bod 'dad-blatfformio' rhai cyfrifon cyfryngau cymdeithasol am ledaenu twyllwybodaeth wedi, mewn gwirionedd, gynyddu nifer eu dilynwyr. Un rôl y gall ymchwil ei chwarae yw helpu i osgoi canlyniadau anfwriadol fel hyn, lle mae'r 'moddion' a gynigir yn arwain at fwy o niwed mewn gwirionedd.

C: I'r rhai sy'n anghyfarwydd â gwaith y Sefydliad Arloesi Diogelwch, Trosedd a Chudd-wybodaeth, a allech chi ddisgrifio eich gwaith a rhai o'ch ffocws cyfredol (yn ogystal â twyllwybodaeth)?

Sefydlwyd y Sefydliad Arloesedd Diogelwch, Troseddu a Chudd-wybodaeth gwpl o flynyddoedd yn ôl fel un o sefydliadau arloesi blaenllaw Caerdydd, gyda phwyslais arbennig ar rôl cenhadaeth ddinesig fyd-eang a phwysigrwydd cael effaith. Y syniad sylfaenol yw mabwysiadu ymagwedd ryngddisgyblaethol a ysgogir gan her i ymchwilio a deall sut mae ffurfiau newydd o dechnoleg a data yn creu bygythiadau diogelwch newydd, gan hefyd alluogi ymatebion creadigol i'r rhain. Gan ganolbwyntio ar y ffocws hwn, mae gennym raglenni ymchwil gweithredol a ariennir yn allanol ar bynciau trosedd, trais a phlismona, yn ogystal â sut mae technolegau deallusrwydd artiffisial yn trawsnewid y sectorau amddiffyn a diogelwch. Yn ogystal â'n hymchwil ein hunain, rydym hefyd yn ceisio cynyddu capasiti a gallu'r Brifysgol i gynnal ymchwil yn y maes hwn, o ran y sgiliau, y partneriaethau a'r seilwaith sydd eu hangen i gefnogi gwaith parhaus yn y maes hwn.

C: Mae'r prosiect hwn yn cael ei ariannu gan Horizon Europe. Pam ei bod mor bwysig bod llywodraeth y DU wedi cytuno ar ei chysylltiad yr hydref diwethaf?

Rydym eisoes yn byw mewn cyfnod hanesyddol lle mae'r byd o'n cwmpas yn teimlo'n fwy ansicr, ansefydlog ac anniogel, ac mae'r holl ddangosyddion yn awgrymu mai dyma fydd y sefyllfa am beth amser i ddod. Mae llawer o'r heriau diogelwch hyn sy'n ein hwynebu yn 'broblemau maleisus' yn yr ystyr mai anaml y ceir atebion syml iddynt. Yn hytrach, bydd angen cyfres o gyfaddawdau, gyda risgiau i'w cydbwyso a'u cyd-drafod. Ni allwn ac ni ddylem feddwl y gallwn fynd i’r afael â nhw ar ein pen ein hunain.  Gweithio’n agos gyda’n cyfeillion a’n partneriaid ar draws Ewrop a thu hwnt wir yw’r ffordd orau y gall ein hymchwil wneud gwahaniaeth, ond mae hefyd yn rhoi cyfle i ni ddysgu o brofiadau a mewnwelediadau gwerthfawr eraill, sydd yn aml wedi bod yn mynd i’r afael â heriau tebyg yn barod.