Adroddiad yn rhybuddio bod dynoliaeth yn wynebu moment hollbwysig, wrth i ni weld cynnydd yn y siawns o fygythiadau a chyfleoedd sy’n gysylltiedig â throbwyntiau yn system y Ddaear

Yn ôl adroddiad newydd, mae cynnydd yn y siawns o fygythiadau sy’n gysylltiedig â throbwyntiau yn system y Ddaear – sy’n digwydd pan fydd newidiadau bach yn ysgogi, yn aml, drawsnewidiadau anwrthdroadwy a chyflym – yn golygu bod dynoliaeth ar drywydd trychinebus.

Ar sail asesiad o 26 o drobwyntiau negyddol yn system y Ddaear, mae’r adroddiad yn datgan nad yw ‘busnes fel arfer’ yn bosibl bellach – gyda newidiadau’n digwydd yn gyflym ym myd natur ac mewn cymdeithasau’n barod, a rhagor i ddod.

Cafodd yr Adroddiad ar Drobwyntiau Byd-eang, sef yr asesiad mwyaf cynhwysfawr o drobwyntiau a gynhaliwyd erioed, ei baratoi gan dîm rhyngwladol o fwy na 200 o ymchwilwyr, gan gynnwys arbenigwyr o Brifysgol Caerdydd, a’i gydlynu gan Brifysgol Caerwysg mewn partneriaeth â Bezos Earth Fund.

Yn ôl yr awduron, mae’r broses llywodraethu byd-eang bresennol yn anaddas ar gyfer maint un o’r heriau, sef defnyddio llai a llai ar danwyddau ffosil a datblygu atebion di-garbon, ac maen nhw’n gwneud chwe argymhelliad ar gyfer newid cyfeiriad yn gyflym:

• Lleihau allyriadau sy’n deillio o danwyddau ffosil a’r defnydd o dir nawr, gan gael gwared â nhw ymhell cyn 2050
• Cryfhau prosesau addasu a llywodraethu ‘colled a difrod’, gan gydnabod yr anghydraddoldeb o fewn cenhedloedd a rhyngddyn nhw
• Cynnwys trobwyntiau yn y Cyfrif Stoc Byd-eang, sef gwerthusiad y byd o sefyllfa’r hinsawdd, a’r cyfraniadau a bennwyd yn genedlaethol, sy’n mesur ymdrechion pob gwlad i fynd i’r afael â’r newid yn yr hinsawdd
• Cydlynu ymdrechion ym maes polisi i achosi trobwyntiau cadarnhaol
• Galw uwchgynhadledd fyd-eang frys ar drobwyntiau
• Galw am Adroddiad Arbennig ar drobwyntiau gan y Panel Rhynglywodraethol ar y Newid yn yr Hinsawdd er mwyn dyfnhau gwybodaeth a dealltwriaeth, y mae’r tîm ymchwil yn ei gefnogi

Dywedodd yr Athro Caroline Lear, un o gyd-awduron yr adroddiad o Ysgol Gwyddorau’r Ddaear a’r Amgylchedd ym Mhrifysgol Caerdydd: “Yn ôl ein hymchwil, cafodd hyd yn oed newidiadau naturiol bach mewn crynodiadau nwyon tŷ gwydr effaith domino yn y gorffennol, gan newid rhannau gwahanol o’n planed, boed lefel y môr neu ecosystemau cyfan.

“Os na fyddwn ni’n cymryd camau gweithredu mwy sylweddol, rydyn ni’n disgwyl gweld effaith domino debyg, a hynny oherwydd bod llosgi tanwyddau ffosil yn achosi newidiadau llawer cyflymach mewn crynodiadau nwyon tŷ gwydr.”

Mae cynhesu byd-eang bellach ar y cwrs iawn i groesi’r trothwy o 1.5°C, ac mae’r adroddiad yn nodi bod hyn yn debygol o achosi o leiaf bum trobwynt yn system y Ddaear – gan gynnwys cwymp llenni iâ mawr a marwolaeth riffiau cwrel dŵr cynnes yn eang.

Wrth i nifer y trobwyntiau yn system y Ddaear luosi, mae yna risg y byddwn ni’n colli capasiti ledled y byd i dyfu’r prif gnydau, a fydd yn gatastroffig. Os na fyddwn ni’n gweithredu ar frys i stopio’r argyfwng hinsoddol ac ecolegol, bydd cymdeithasau’n cael eu llethu wrth i’r byd naturiol ymddatod – dyna yw rhybudd yr awduron.

Mae’r adroddiad hefyd yn trin a thrafod camau gweithredu amgen a brys yn fyd-eang a allai harneisio trobwyntiau cadarnhaol a llywio’r hynt i ddyfodol ffyniannus a chynaliadwy.

Mae’n disgrifio sut mae gwneud hyn ac yn dweud y gallai polisïau beiddgar a chydlynol achosi trobwyntiau cadarnhaol ar draws nifer o sectorau, gan gynnwys y sectorau ynni, trafnidiaeth a bwyd.

Ychwanegodd yr Athro Lear: “Mae’r adroddiad hwn yn cynnwys neges o obaith – gallai polisïau teg sy’n ystyriol o’r hinsawdd ddechrau cadwyn o ddigwyddiadau sy’n ein helpu i osgoi effeithiau gwaethaf y newid yn yr hinsawdd wrth helpu cymdeithasau ar draws y blaned.”

Yn ôl yr awduron, byddai llu o drobwyntiau cadarnhaol yn achub miliynau o fywydau, yn achub biliynau o bobl rhag caledi, yn arbed triliynau o ddoleri mewn difrod sy’n gysylltiedig â’r newid yn yr hinsawdd ac yn dechrau adfer y byd naturiol y mae pob un ohonon ni’n dibynnu arno.

Ychwanegodd Stephen Barker, un o gyd-awduron eraill yr adroddiad o Ysgol Gwyddorau’r Ddaear a’r Amgylchedd ym Mhrifysgol Caerdydd: “Nid yw pob trobwynt yn ddrwg. Gallai gwneud penderfyniadau doeth nawr ein rhoi ar ben ffordd.

“Er enghraifft, bydd creu strategaethau cenedlaethol ar gyfer cynhyrchu a storio ynni solar yn annog buddsoddi i wella capasiti ac, yn y pen draw, yn lleihau costau, gan arwain at fwy o ffynonellau o ynni adnewyddadwy.

“Allwn ni ddim aros i dechnolegau newydd ddod i’r amlwg ym maes menter breifat yn unig. Mae angen i ni ddeddfu, a hynny â rhagofal a chyfrifoldeb.”

Mae rhannau o’r Adroddiad ar Drobwyntiau Byd-eang wedi’u cyhoeddi mewn rhifyn arbennig o gyfnodolyn Earth System Dynamics.