Llyn Brianne wedi’i ychwanegu at rwydwaith ECT

Mae’r erthygl hon, a gyhoeddwyd gyntaf gan Gymdeithas Ecolegol Prydain yn rhifyn haf 2022 o’r cylchgrawn ‘The Niche’, yn cyhoeddi bod Arsyllfa Llyn Brianne wedi’i hychwanegu at rwydwaith yr Ymddiriedolaeth Parhad Ecolegol(ECT). Cyd-ysgrifennwyd yr erthygl gan yr ymchwilwyr arweiniol Steve Ormerod ac Isabelle Durance o’r Sefydliad Ymchwil Dŵr ym Mhrifysgol Caerdydd a Ben Sykes, cyfarwyddwr gweithredol yr ECT.

Mae cofrestr genedlaethol ECT o arbrofion daearol, hirdymor wedi’i hehangu’n ddiweddar i gynnwys ecosystemau dŵr croyw gan ychwanegu dau brosiect byd-enwog ar ddyfroedd rhedegog. Mae’r cyntaf o’r rhain – Arsyllfa Nant Llyn Brianne – yn ymchwiliad ar raddfa dalgylch sydd wedi’i leoli ym Mynyddoedd Cambria canolbarth Cymru lle mae data ar ecosystemau nentydd wedi’u casglu ers dros 40 mlynedd. Mae hyn yn gosod Llyn Brianne ymhlith rhai o’r astudiaethau nentydd hiraf ar y Ddaear.

Tarddiadau a Chyfansoddiad

Mae stori’r arbrawf yn dechrau gyda chau argae Llyn Brianne ym 1969 ym mlaenddyfroedd Afon Tywi. Cododd ymchwiliadau i boblogaethau sewin a ddilynodd bryderon ynghylch recriwtio yn y blaenddyfroedd pH isel hyn. O 1981 ymlaen, arweiniodd rhagflaenwyr Cyfoeth Naturiol Cymru (CNC), UKCEH a Phrifysgol Caerdydd ymchwiliadau o amgylch Llyn Brianne i rolau glaw asid a defnydd tir, yn enwedig conwydd anfrodorol, mewn asideiddio nentydd a’i ganlyniadau ecolegol. Gan ddefnyddio set graidd o 14 o ddalgylchoedd (18-250ha) ar hyd graddiant bas-asid sy’n cael ei ailadrodd ar draws llwybrau defaid, planhigfeydd, coedwigaeth neu goetiroedd collddail brodorol, mae effeithiau arbrofion ecosystem gyfan gan gynnwys calchu, asideiddio nentydd a rheoli coedwigoedd wedi’u cymharu yn erbyn dalgylchoedd 'cyfeirio' heb eu trin.

Mae casglu data wedi canolbwyntio ar gemeg ïonig lawn (bob wythnos-misol); arllwysiad, tymheredd y nant a thymheredd yr aer (cyfwng 15 munud); infertebratau dyfrol (yn fisol-yn flynyddol); ac asesiadau cyfnodol o gynhyrchwyr cynradd a phoblogaethau pysgod. Mae Prifysgol Caerdydd wedi parhau i arwain y gwaith ecolegol ac mae CNC wedi cynnal samplu cemegol. Mae ystod eang o sefydliadau eraill wedi defnyddio’r safleoedd yn rheolaidd neu’n fanteisgar, gan gynnwys Forest Research, Amgueddfa Genedlaethol Cymru a phrifysgolion fel Lancaster, Bangor, Coleg Imperial, Birmingham, UCL a QMUL.

Arallgyfeirio ac Effaith 

Er i'r allbynnau cychwynnol o brosiect Llyn Brianne helpu i ddylanwadu ar bolisi'r DU a pholisi rhyngwladol ar law asid, mae'r pwyslais wedi symud yn gynyddol i werthuso ffactorau sy'n effeithio ar adferiad (gweler Ormerod & Durance, 2009). Mae'r gyfres ddata gynyddol hefyd wedi creu cyfleoedd i ymchwilio i newid byd-eang arall neu effeithiau systemau daear ar flaenddyfroedd. Mae enghreifftiau’n cynnwys peth o’r dystiolaeth gyntaf o effeithiau newid yn yr hinsawdd ar infertebratau nentydd (Durance & Ormerod, 2007), cysylltiadau rhwng Osgiliad Gogledd yr Iwerydd a sefydlogrwydd cymunedol infertebratau (Bradley ac Ormerod, 2001) a deinameg bioamrywiaeth hirdymor (Larsen et al., 2018). Mae'r arallgyfeirio hwn wedi parhau, ac mae defnyddwyr cydweithredol y data o Ewrop i Brasil ar hyn o bryd yn ymchwilio i ddylanwadau ar amrywiaeth beta, cydamseriad cymunedol, dirywiad infertebratau, addasu i newid hinsawdd ac amrywiol agweddau ar wytnwch.

Mae’r 40 mlynedd cychwynnol hwn o arsyllfa Llyn Brianne yn fodd i bwysleisio, unwaith eto, werth diamheuol ond weithiau heb ei ragweld o ymchwil ecolegol hirdymor – a diolchwn i amrywiaeth fawr o gyllidwyr am ei wneud yn bosibl. Gallwch ddarllen mwy am Lyn Brianne yma.