Dewis ysgol ddim yn sicrhau cymysgedd cymdeithasol ar draws ysgolion

Mae astudiaeth newydd wedi canfod bod dewis ysgolion yn gysylltiedig â lefelau uwch o arwahanu ymysg plant ysgol o wahanol gefndiroedd economaidd-gymdeithasol ac ethnig.

Mae ymchwil gan Brifysgol Caerdydd a Phrifysgol Bryste, a ariennir gan Sefydliad Nuffield, yn dangos bod systemau sy’n seiliedig ar ddewis ysgolion yn gysylltiedig â lefelau uwch o arwahanu ymysg disgyblion, yn hytrach na hybu integreiddio a chyfleodd cyfartal. Gallai hyn arwain at ysgolion sy’n fwy homogenaidd o ran eu cyfansoddiad cymdeithasol. Dyma ganfyddiad cyson ar draws gwahanol systemau o ddewis ysgolion yn rhyngwladol. Mae ymchwilwyr yn dweud bod hyn yn amlygu’r angen i lunwyr polisïau ailystyried effeithiau'r polisïau ar gyfer derbyn disgyblion i ysgolion.

Mae dewisiadau’r rhieni yn rhan o’r system addysg yng Nghymru a Lloegr ers 1988 a dyma’r un hen drefn a geir mewn gwledydd megis yr Unol Daleithiau, Chile ac ar draws Ewrop.

Nod yr astudiaeth hon oedd cyfrannu at y drafodaeth ynghylch effeithiau'r mecanweithiau derbyn disgyblion ar sail dewis ar sut mae disgyblion yn cael eu dyrannu, ac ar gyfansoddiad ysgolion, drwy gynnal adolygiad systematig, rhyngwladol a thrawsbynciol.

Mapiodd yr ymchwilwyr y dystiolaeth sy’n cysylltu dewisiadau rhieni â’u cyd-destunau sefydliadol (polisïau derbyn disgyblion), a deilliannau’r broses honno o ran sut dyrennir disgyblion rhwng ysgolion.

Un o ganfyddiadau allweddol yr astudiaeth oedd bod y dewis o ysgol yn gyson gysylltiedig â lefelu uwch o arwahanu rhwng disgyblion ac ysgolion, mewn gwahanol wledydd ac ar draws systemau dewis a gynhelir ers gwahanol gyfnodau.

Hefyd, mae’r ymchwil wedi dangos bod ffactorau lleol megis cyfansoddiad cymdeithasol y gymdogaeth, maint dalgylch yr ysgol a nifer yr ysgolion mewn ardal yn effeithio ar sut mae gwahanol fathau o ddisgyblion yn cael eu dyrannu i wahanol ysgolion.

Rhybuddiodd cyd-awdur y papur, yr Athro Gary Bridge o Ysgol Daearyddiaeth a Chynllunio Prifysgol Caerdydd fod llawer o ffactorau ar waith mewn gwahanol gyd-destunau daearyddol, ac felly mae’n anodd cyffredinoli’r canfyddiadau.

Argymhellodd yr ymchwilwyr y dylai'r derbyniadau gael eu cydlynu gan awdurdod lleol, neu awdurdod ar lefel gyfatebol, yn hytrach na’u gadael i ddisgresiwn ysgolion unigol.

Dywedodd Deborah Wilson, Athro Polisi a Rheolaeth Cyhoeddus ym Mhrifysgol Bryste a chydawdur yr astudiaeth: “Rydym eisoes yn gwybod bod blynyddoedd ysgol plant yn llywio cyfleoedd plant yn y dyfodol i raddau helaeth. Mae’r mecanweithiau sy’n dyrannu disgyblion i ysgolion yn chwarae rhan sylfaenol o ran llywio mynediad at gyfleoedd addysgiadol cyfartal. Yr hyn mae ein hastudiaeth yn ei ddangos yw nad yw rhoi'r dewis i ysgolion, er gwaethaf ei boblogrwydd gwleidyddol, yn bolisi addas ar gyfer cynyddu integreiddiad disgyblion ar draws ysgolion."

Mae’r canfyddiadau’n seiliedig ar yr adroddiad: School choice and equality of opportunity: an international systematic review. Mae'r adroddiad llawn ar gael yma