Lansio arddangosfa ffotograffiaeth: 'Ailsefydlu Pwyliaid yng Nghymru: O'r cyfnod ôl-ryfel hyd heddiw'

Mae'r digwyddiad hwn wedi dod i ben

Oherwydd amgylchiadau annisgwyl, ni fydd un o’n siaradwyr gwadd, George Stacewicz, yn gallu bod yn bresennol. Fodd bynnag, maent wedi gwahodd crëwr yr arddangosfa, Rio Creech-Nowagiel, i roi eu cyflwyniad ar eu rhan ar y diwrnod.

I anrhydeddu lansio’r arddangosfa ffotograffiaeth,'Grove Park Camp (1946-57): Straeon Pwylaidd am ailsefydlu yn Slough', rydym yn eich gwahodd i ymuno â ni wrth i ni roi sylw i straeon am ailsefydlu Pwyliaid yng Nghymru ers yr Ail Ryfel Byd a myfyrio ar etifeddiaeth gyfoethog cyfnewid diwylliannol Pwyleg-Gymreig heddiw.

Bydd ein siaradwr cyntaf, George Stacewicz, yn cynnig atgofion o'i amser a dreuliodd ym Mhenrhos, cartref adsefydlu Pwyliaid yng ngogledd Cymru a ddaeth yn adnabyddus fel “Gwlad Pwyl Fach”.

Bydd ein hail siaradwr, Dr Karolina Rosiak (Prifysgol Adam Mickiewicz, Poznań), yn rhannu ei hymchwil sy'n archwilio hanes diweddar mudo Pwylaidd i Gymru a chysylltiadau diwylliannol rhwng y ddwy wlad.

Gellir gweld gwybodaeth am yr arddangosfa a'i threfnydd ar waelod y dudalen hon.

George Stacewicz: “Gwlad Pwyl Fach” yng Ngogledd Cymru: Cofion am Gartref Pwylaidd, Penrhos

Bywgraffiad
Ganed George Stacewicz ym 1949 ac fe’i magwyd yn Streatham, De Llundain. Daeth ei rieni, Irena a Władysław, i’r DU ar ôl yr Ail Ryfel Byd. Roedd byddin oresgynnol Rwsia wedi eu cymryd yn garcharorion o Wilno yn nwyrain Gwlad Pwyl, ac ar ôl taith hir trwy Kazahkstan a Siberia, y Dwyrain Canol, a’r Eidal daethant yn y pen draw i Loegr i wersyll adsefydlu yn Surrey. Roedd ei dad, swyddog yn y fyddin, wedi ymuno â lluoedd y cynghreiriaid o dan y Cadfridog Anders ac wedi ymladd yn ymgyrchoedd Gogledd Affrica a’r Eidal, gan gynnwys ym Monte Cassino.

Ar ôl y rhyfel, y bwriad oedd dychwelyd i Wlad Pwyl rydd ond byddai'r gyfundrefn Gomiwnyddol yno wedi ei gwneud hi'n beryglus dychwelyd. Dyna oedd sefyllfa druenus y 120,000 o Bwyliaid a ymsefydlodd yn y DU.

Magwyd George a'i chwiorydd ar aelwyd Bwylaidd a oedd yn cynnal llawer o draddodiadau cyfoethog. Roedd ganddynt ddau ddiwylliant. Saesneg oedd iaith eu hwythnos yn yr ysgol, ond roedd eu penwythnosau’n Bwylaidd iawn! Ynghyd â llawer o Bwyliaid ail genhedlaeth yn y gymuned Bwylaidd fywiog yn Llundain, aeth George i ysgol Bwylaidd a sgowtiaid Pwylaidd ar ddydd Sadwrn ac aeth i'r eglwys Bwylaidd ar y Sul.  Yn ddiweddarach aeth i glybiau ieuenctid Pwyleg gyda theithiau tramor. Ymunodd hefyd â thimau rygbi a phêl-foli Pwyliaid Llundain.

Gan fod ei daid wedi symud i gartref Pwylaidd Penrhos ar ddechrau’r 1950au, roedd y teulu'n ymwelwyr cyson ac yn ei arddegau bu George yn gweithio yno yn ystod gwyliau'r haf. Ar ôl iddo gael ei deulu ei hun parhaodd i ymweld yn aml. Pan glywodd y newyddion trist fod y Cartref i gau ar ôl 70 mlynedd, penderfynodd George ysgrifennu llyfr am ei brofiadau a dwyn i gof y cartref hynod ym Mhenrhos a roddodd ofal ardderchog i'w drigolion. Ysgrifennodd am yr amseroedd hwyliog a'r cymeriadau rhyfeddol y cyfarfu â nhw ar hyd y daith.

Crynodeb
Yn y cofiant hwn, mae George Stacewicz yn myfyrio ar ei brofiadau personol yn ymweld â Chartref Pwylaidd, Penrhos pan oedd yn ifanc yn y 1950au hyd at 2020, pan gaeodd y Cartref ar ôl 70 mlynedd.

Gwersyll yr Awyrlu Brenhinol oedd yr adeilad cyn i Gymdeithas Tai Gwlad Pwyl ei droi’n Gartref ym 1949. Roedd yn cynnig llety a bwyd i tua 150 o drigolion Pwylaidd oedrannus, ac roedd llawer ohonynt wedi dioddef yn ofnadwy yn ystod yr Ail Ryfel Byd. Roedd yn cynnig gweithgareddau cymdeithasol, eglwys gydag offeiriad preswyl, neuadd fwyta gymunedol, llyfrgell, siop, lleiniau garddio, ac felly roedd yn ‘Wlad Pwyl Fach’ mewn gwirionedd.

Fodd bynnag, daeth hyd yn oed yn fwy na hynny; daeth yn gyrchfan gwyliau i deuluoedd, yn wersyll haf i gybiaid Pwylaidd, geidiau a sgowtiaid, ac roedd yn cynnig swyddi haf dros dro i bobl ifanc (gan gynnwys yr awdur ei hun).

Cafodd y Cartref groeso mawr gan y gymuned Gymraeg leol ac mi roedd yn cyflogi nifer o bobl leol. Roedd yn golygu llawer i genedlaethau lawer o Bwyliaid sy'n ei gofio gydag anwyldeb mawr.

Karolina Rosiak: Gwlad Pwyl a Chymru: Cysylltiadau Diwylliannol Ddoe a Heddiw

Bywgraffiad
Mae Karolina Rosiak yn Athro Cynorthwyol yn Uned Ymchwil Astudiaethau Celtaidd, Cyfadran y Saesneg ym Mhrifysgol Adam Mickiewicz yn Poznań. Mae ei hymchwil yn archwilio sosioieithyddiaeth yr iaith Gymraeg, agweddau ieithyddol Pwyliaid yn ymfudo i Gymru, gan ganolbwyntio’n benodol ar agweddau ac ideolegau ieithyddol, a chysylltiadau diwylliannol rhwng Cymru a Gwlad Pwyl.

Crynodeb
Yn y cyflwyniad hwn, bydd y siaradwr yn trafod Pwyliaid yn ymfudo i Gymru yn yr 20fed a'r 21ain ganrif a chysylltiadau diwylliannol rhwng y ddwy wlad.

Yn ôl amcangyfrifon swyddogol, mae dros 25,000 o Bwyliaid yn byw yng Nghymru, sydd ar hyn o bryd yn ffurfio’r grŵp ethnig heb fod o Brydain mwyaf niferus sy’n byw yn y wlad. Mae'r iaith i'w chlywed ar hyd a lled Cymru, o ddinasoedd a threfi i bentrefi bychain. Yr ymfudiad economaidd o Bwyliaid i Gymru, ers 2004 pan ymunodd Gwlad Pwyl â’r UE yw’r mwyaf o ran niferoedd o bell ffordd, ond nid dyma'r don gyntaf o Bwyliaid i ymsefydlu yng Nghymru.

Dros y blynyddoedd, bu'r Pwyliaid a'r Cymry yn ymddiddori yn niwylliannau a llenyddiaethau ei gilydd. Mae digwyddiadau megis dathliadau Diwrnod Annibyniaeth Gwlad Pwyl, nosweithiau cerddoriaeth Bwylaidd, digwyddiadau celf a chrefft, picnic i’r teulu a gwyliau bwyd wedi’u trefnu ledled Cymru mewn ymdrech i ymgyfarwyddo cymunedau Cymru â diwylliant Pwylaidd ac i sefydlu cysylltiadau rhyngddiwylliannol lleol. Anogwyd y Cymry hefyd i ymddiddori mewn llenyddiaeth Bwyleg trwy gyfieithiadau gan John Elwyn Jones (1921-2008) a T. Hudson-Williams (1873–1961). Cyhoeddwyd eu Bannau Llên Pwyl yn 1953 gan Wasg Aberystwyth, a dyma’r unig drosolwg o hanes llenyddiaeth Bwylaidd yn y Gymraeg hyd yma. Yn ddiweddar cyflwynwyd cynulleidfaoedd Pwylaidd i lenyddiaeth Gymraeg trwy gyfieithiad Pwyleg gan Marta Listewnik o Un Nos Ola Leuad gan Caradog Pritchard. Yn fwy lleol yn Poznań, gall myfyrwyr ysgolion a phrifysgolion lleol gymryd rhan mewn Eisteddfod UAM flynyddol, sy’n hyrwyddo llenyddiaeth, cerddoriaeth a diwylliant Cymru. Bydd y rhain a chysylltiadau diwylliannol eraill yn cael eu trafod yn y cyflwyniad.

Am yr arddangosfa
Gwersyll Grove Park (1946-57): Mae Straeon am Bwyliaid yn ailsefydlu yn Slough yn adrodd hanes gwersyll Grove Park, a oedd yn un o gannoedd o wersylloedd ailsefydlu a sefydlwyd ledled y DU ar ôl yr Ail Ryfel Byd i ddarparu ar gyfer milwyr o Wlad Pwyl a'u teuluoedd oedd wedi'u dadleoli. Mae'r arddangosfa'n cynnwys ffotograffau gan gyn-drigolion a'u disgynyddion i gynnig ffenestr unigryw ar fywyd bob dydd cymuned Grove Park, a oedd ymhlith y cyntaf o lawer o genedlaethau o Wlad Pwyl i ymgartrefu yn Slough yn y degawdau diwethaf.  Mae pob testun arddangos yn ymddangos yn Saesneg a Phwyleg.

Ynglŷn â'r trefnydd
Mae Rio Creech-Nowagiel (sef Maryś) yn gynhyrchydd diwylliannol ac yn fyfyriwr PhD sy'n gweithio rhwng Prifysgol Caerdydd ac Amgueddfeydd Rhyfel Ymerodrol. Mae eu prosiect PhD yn archwilio (ail)sgriptio ffotograffau swyddogol a ffotograffau o'r wasg a gynhyrchwyd i ddogfennu rhyfel trefedigaethol Prydain ym Malaya yn ystod y cyfnod wedi'r rhyfel. O fis Ionawr-Mawrth 2022, defnyddiodd Rio albymau teuluol eu neiniau a'u teidiau fel man cychwyn prosiect casglu a oedd yn cynnwys gweithio gydag aelodau o gymuned Pwylaidd aml-genhedlaeth Slough a daeth i ben gydag arddangosfa yn The Curve Library. Ymgymerodd Rio â'r gwaith hwn fel rhan o leoliad tri mis a wnaed yn bosibl gyda chyllid gan yr AHRC.

Trefn y digwyddiad
Bydd y digwyddiad yn cael ei gynnal yn bersonol ac ni fydd yn cael ei recordio.

Cyfieithu ar y pryd
Bydd y digwyddiad hwn yn cael ei gynnal drwy gyfrwng y Saesneg. Mae croeso i chi ofyn cwestiynau yn Gymraeg yn ystod y sesiwn holi ac ateb. Os ydych yn bwriadu gwneud hyn, cysylltwch â mlang-events@caerdydd.ac.uk erbyn dydd Iau 27 Hydref i wneud ymofyniad cyfieithu ar y pryd. Nodwch fod 10% neu mwy o’r rhai sy’n bwriadu dod yn angen i ofyn am y ddarpariaeth hon er mwyn iddo gael ei ffynonellau i fod yn bresennol a bydd yn amodol ar argaeledd adnoddau.

Cofrestru
Cofrestrwch i fynychu'r digwyddiad hwn drwy glicio ar y botwm 'Cofrestrwch' ar ochr chwith y dudalen hon. Mae'n ddrwg gennym nad yw'r dudalen gofrestru gyfan ar gael yn Gymraeg.

Hysbysiad Diogelu Data
Pan fyddwch yn cofrestru, cedwir eich data yn unol â’n Hysbysiad Diogelu Data. Byddwn yn prosesu’r data personol a ddarparwyd gennych yn unol â rheoliadau diogelu data.