Trawsnewid perthnasoedd ac addysg rhyw yng Nghymru, Lloegr, ac yn rhyngwladol

Pan wnaeth y cyfryngau gael panig ynghylch moesoldeb rhywioli cyn aeddfedrwydd, daeth pwysigrwydd ymchwil ac arbenigedd yr Athro Renold i’r amlwg. Fe wnaeth eu diddordeb ymchwil mewn gweithio’n greadigol a chydweithio i ddatblygu a chyfathrebu ffynnu.

“Fe wnes i benderfyniadau eithaf strategol i ddod â chydraddoldeb, hawliau plant, lles ac amddiffyn at ei gilydd i fynd i’r afael â ‘rhywioli’ – rhywbeth nad oedd wedi’i ystyried mewn gwirionedd o’r blaen wrth lunio polisïau am rywedd a lles rhywiol plant.

“Dechreuais hefyd guradu digwyddiadau, gan dynnu ar fy nghefndir mewn astudiaethau theatr – digwyddiadau a ddaeth â phlant ysgol, academyddion, gwleidyddion, llunwyr polisi ac athrawon i siarad â’i gilydd. A thros amser, dechreuais weithio mwy a mwy gydag artistiaid i greu dulliau a allai wrando’n well ar yr hyn sy’n bwysig i blant o ran pynciau sensitif a dysgu ohonynt.”

Dros nifer o flynyddoedd, arweiniodd yr ymchwil hon a’r gwaith gydag ysgolion, grwpiau ieuenctid, asiantaethau trydydd sector, artistiaid a llunwyr polisi at ddatblygu adnodd i ymgyrchwyr sy’n seiliedig ar y celfyddydau, AGENDA – canllaw, wedi’i gyd-greu gyda phobl ifanc. Mae modd defnyddio’r adnodd i gefnogi pobl ifanc i ystyried ystod o bynciau gan gynnwys teimladau ac emosiynau, cyfeillgarwch a pherthnasoedd, delwedd y corff, rhoi cydsyniad, a chydraddoldeb a hawliau o ran rhywedd a rhywioldeb.

Digwyddodd un o uchafbwyntiau’r prosiect yn 2018 pan ymunodd yr Athro Renold â’r Prif Weinidog Carwyn Jones yn y Cenhedloedd Unedig yn Efrog Newydd i drafod sut mae Cymru’n hyrwyddo cydraddoldeb rhywedd.

Rhoddodd yr Athro Renold sylw i effaith yr adnodd AGENDA, ac yn arbennig pŵer dulliau creadigol i fynd i’r afael â phynciau sensitif. Un o’r rhai mwyaf nodedig yw’r sgert graffiti a wnaed o brennau mesur gan grŵp o ferched yn eu harddegau a oedd am dynnu sylw at natur hollbresennol aflonyddu rhywiol yn yr ysgol, ar-lein ac yn eu cymunedau.

Wedi’i sbarduno gan sylw dros ysgwydd am y ffordd mae rhai bechgyn yn defnyddio pren mesur i godi sgertiau merched, penderfynodd y grŵp godi ymwybyddiaeth o’r mater drwy wneud sgert allan o brennau mesur – pob un gyda negeseuon am gam-drin a negeseuon dros newid fel graffiti drostynt.

“Roedd y sgert pren mesur yn gatalydd go iawn wrth roi hwb i’r adnodd AGENDA. Dyma lle y dechreuais sylwi ar y pŵer emosiynol sydd gan wrthrychau ymchwil-actifydd a sut y gallant gario profiad i leoedd a gofod newydd i sicrhau newid ymhell ar ôl i’r prosiect ddod i ben. Mae’r sgert hon wedi rhyngweithio â channoedd o bobl, o bob cefndir. Ac mae hefyd wedi sbarduno llawer mwy o weithredoedd sgert pren mesur ar amrywiaeth o bynciau, o gydraddoldeb rhywedd i ACRh sy’n cynnwys LGBTQ+.”

Arweiniodd y gwaith hwn hefyd at wahodd yr Athro Renold i gadeirio Panel Arbenigol y Cwricwlwm Addysg Rhyw a Pherthnasoedd a sefydlwyd gan Kirsty Williams, Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg ar y pryd. Ym mis Mai 2018, derbyniodd Williams holl argymhellion y Panel fel y nodir yn Adroddiadau’r Panel, gan gynnwys ailwampio cwricwlwm Addysg Cydberthnasedd a Rhywioldeb (ACRh) Cymru yn sylweddol – adroddiadau sy’n cynnwys llawer o astudiaethau achos ymgysylltu ag ymchwil AGENDA.

Amlygodd y canfyddiadau’r bwlch sylweddol rhwng profiadau a phryderon bywyd plant a phobl ifanc a’r ACRh yr oeddent yn ei chael yn yr ysgol. Mae dulliau AGENDA yn cynnig y dulliau ymarferol sydd eu hangen ar ysgolion i ddod o hyd i ffyrdd newydd o wrando ar bobl ifanc a rhannu’r hyn sy’n bwysig mewn ffyrdd diogel a chreadigol. O’r flwyddyn nesaf, bydd Addysg Cydberthnasedd a Rhywioldeb yn cael ei hymgorffori ym mhob maes dysgu ar draws cwricwlwm Cymru, o’r dyniaethau i wyddoniaeth a thechnoleg, a bydd yn statudol ar gyfer disgyblion rhwng tair ac 16 oed. Fe’i cefnogir gan lwybrau dysgu proffesiynol clir ar gyfer athrawon, yn yr hyfforddiant cychwynnol i athrawon ac o fewn y gweithlu presennol.

Caiff y cwricwlwm ei ategu gan yr egwyddorion craidd a nodir yn adroddiadau’r panel a’u mireinio yn y canllawiau statudol, sy’n nodi bod yn rhaid iddo gynnwys hawliau a thegwch; grymuso; cynwysoldeb LGBTQ+; amddiffyn; creadigrwydd; cyd-gynhyrchu. Mae hefyd yn amlinellu bod yn rhaid i ddysgu fod yn gyfannol; sy’n briodol i ddatblygiad plant ac yn berthnasol i’w profiadau bywyd.

Mae’r Athro Renold wedi parhau i gefnogi’r gwaith o ddatblygu’r cwricwlwm a’r canllawiau newydd fel cynghorydd ac ymgynghorydd parhaus i’r Gweithgor ACRh, a thrwy eu gwaith ar ddatblygiad proffesiynol parhaus gydag athrawon.