Academyddion yn trin a thrafod archifau hanesydd sy'n canolbwyntio ar hil ac amrywiaeth yng Nghymru

Caiff archifau sy'n archwilio hil ac amrywiaeth yng Nghymru yn cael eu harddangos fel rhan o gynhadledd sy'n cael ei chynnal ym Mhrifysgol Caerdydd.

Bydd cynhadledd flynyddol Cymdeithas Astudiaethau Cymdeithasol-Gyfreithiol (SLSA) 2021 yn cael ei chynnal yn rhithiol heddiw a disgwylir i fwy na 700 o gynrychiolwyr fod yn bresennol.

Fel rhan o'i sesiwn lawn sy'n canolbwyntio ar 'Hil, Lle a Chenedl yn y DU', mae'r Archifau Cenedlaethol wedi rhannu deunydd ar Derfysgoedd Hil Caerdydd, a gynhaliwyd ym 1919.

Bydd Llyfrgell Glowyr De Cymru, sydd wedi'u lleoli ym Mhrifysgol Abertawe, yn sicrhau bod eu harchif ar Paul Robeson a Chymru ar gael i gynadleddwyr.

Bydd academyddion hefyd yn trafod deunydd sydd wedi'i leoli yng Nghasgliadau Arbennig ac Archifau Prifysgol Caerdydd, gan gynnwys Naratif Caethwasiaeth William Hall - darn prin iawn o hanes Cymraeg Du, a ysgrifennwyd gan un o drigolion Caerdydd, am ei hanes yn dianc rhag caethwasiaeth.

Dywedodd yr Athro John Harrington, o Ysgol y Gyfraith a Gwleidyddiaeth, Prifysgol Caerdydd: “Rydym yn falch iawn o gynnal cynhadledd SLSA yng Nghaerdydd ac i arddangos gwaddol gyfoethog ysgolheictod ac ymgyrchu dros gyfiawnder cymdeithasol yng Nghymru. Cynhadledd eleni yw'r gyntaf i gael ei chynnal ar-lein a hon fydd y fwyaf erioed, gyda 500 o gyflwyniadau, a 740 o gynadleddwyr o 43 gwlad.

“Mae Caerdydd wedi bod yn ganolbwynt byd-eang erioed, wedi'i chysylltu â'r byd trwy ei phorthladd, ac yn gartref i un o gymunedau amlddiwylliannol hynaf Prydain ym Mae Tiger, a gaiff hefyd ei alw’n Butetown. Mae hil a hunaniaeth genedlaethol ar flaen y gad o ran trafodaethau cyhoeddus ledled y byd heddiw. Mae hon yn adeg dda i droi ein sylw at y gwersi hanesyddol o Gymru sydd ag arwyddocâd yn fyd-eang. Rydym yn siŵr y bydd sesiynau'r gynhadledd a'r arddangosfeydd rydym yn eu cynnal yn ysgogi trafodaethau cynhyrchiol, ymchwil yn y dyfodol ac arloesi ym maes addysgu ymhlith y gymuned gymdeithasol-gyfreithiol ledled y byd."

Roedd pedwar diwrnod Terfysgoedd Caerdydd ym mis Mehefin 1919 yn cynnwys grwpiau o gyn-filwyr, trigolion a milwyr yn ymosod ar forwyr Yemeni, Somalïaidd a Charibïaidd o flaen torfeydd. Digwyddodd hyn saith mis ar ôl diwedd y Rhyfel Byd Cyntaf. Roedd y byd yr oeddent wedi'i adael ar ôl wedi newid yn sylweddol yn ystod eu habsenoldeb ac roeddent bellach yn bobl wahanol iawn o gymharu â chyn iddynt ymrestru yn y gwasanaethau arfog.

Mae'r deunydd archif, sy'n cynnwys llythyrau, ffurflenni cyfrifiad, a ffotograffau yn dangos bywydau a phryderon preswylwyr Bae Tiger, yn ogystal â barn yr heddlu, y Swyddfa Gartref ac effaith a gafodd y terfysgoedd ar gymunedau yn y Caribî.

Dywedodd Iqbal Singh, o'r Archifau Cenedlaethol: “Rydym yn falch o fod yn rhan o’r gynhadledd ryngwladol hon gan fod hyn yn rhoi cyfle i ni dynnu sylw at gyfoeth ein casgliad i gynulleidfa eang ac amrywiol. Mae cydweithrediadau fel y rhain yn ganolog i'r hyn a wnawn yn y Tîm Allgymorth yn yr Archifau Cenedlaethol. Mae'r cofnodion rydym yn canolbwyntio arnynt yn y cyflwyniad hwn yn rhoi darlun byw iawn o'r hyn a ddigwyddodd yng Nghaerdydd ym 1919 ac wedi hynny, gan ddangos y gall archifau fod yn ddiddorol i bawb gan eu bod yn ymwneud â phawb - y gorffennol, y presennol a'r dyfodol."

Pan oedd yn serennu yn sioe Show Boat yn y West End yn 1927, fe wnaeth Paul Robeson, canwr ac ymgyrchydd dros hawliau sifil, gwrdd â grŵp o lowyr o Dde Cymru a oedd wedi cychwyn ar orymdaith newyn heriol i Lundain i dynnu sylw at eu sefyllfa.

Yn y blynyddoedd ar ôl iddynt gwrdd, bu’n gweithio i roi cyhoeddusrwydd i'r amodau yr oedd glowyr Cymru yn gweithio ac yn byw ynddynt, gan gynnal perfformiadau ledled y wlad i’w cefnogi. Mewn un cyngerdd ym 1938, talodd deyrnged i 33 o ddynion o Gymru a fu farw yn ystod Rhyfel Cartref Sbaen o flaen torf o 7,000 o lowyr.

Mae'r casgliad sydd gan lyfrgell Glowyr De Cymru yn arddangos lluniau, darnau o bapurau newyddion ac atgofion personol a gasglwyd gan Ymddiriedolaeth Paul Robeson Cymru a Llyfrgell Glowyr De Cymru.

Nod yr SLSA yw hyrwyddo addysg a dysgu ac yn benodol hyrwyddo ymchwil, addysgu a lledaenu gwybodaeth ym maes astudiaethau cymdeithasol-gyfreithiol. Cynhelir y gynhadledd flynyddol bob blwyddyn gan brifysgol wahanol yn y DU.

Hoffai trefnwyr y gynhadledd ddiolch i Rhian Diggins o Archifau Morgannwg, Sara Huws o Gasgliadau Arbennig Prifysgol Caerdydd, a Sian Williams o Lyfrgell Glowyr De Cymru ym Mhrifysgol Abertawe am eu cymorth.

Y llynedd, dathlodd Ysgol y Gyfraith a Gwleidyddiaeth hanner canmlwyddiant o addysgu'r Gyfraith ym Mhrifysgol Caerdydd.