Angen diwygio’r sector gofal ar gyfer pobol hŷn a’i ariannu’n well yn ôl adroddiad

Heb ddiwygiadau sylweddol, mae’r sector gofal cymdeithasol yng Nghymru mewn peryg o barhau yn system ddarniog yn seiliedig ar gyflogau isel yn ôl adroddiad newydd gan Ganolfan Llywodraethiant Cymru, Prifysgol Caerdydd.

Mae ymchwilwyr y ganolfan wedi darlunio sector hanfodol bwysig sy’n brin o adnoddau digonol ac sy'n dibynnu ar lafur di-dâl cyfeillion a pherthnasau.

Mae’r adroddiad gan Dadansoddi Cyllid Cymru yn nodi pedwar mater allweddol y bydd yn rhaid i bolisïau’r dyfodol yng Nghymru fynd i’r afael â nhw; sef lefel yr adnoddau y mae eu hangen i ddarparu gwasanaethau gofal effeithiol, natur ddarniog y ddarpariaeth ar hyn o bryd, cyflogau isel a throsiant staff uchel, a'r anhawster o ran rhagamcanu a chwrdd â’r galw yn y dyfodol.

Yn ôl dadansoddiad yr awduron, gofal anffurfiol drwy gyfeillion a pherthnasau sy’n cyfrif am y rhan helaethaf o’r ddarpariaeth gofal i oedolion. Mae’r adroddiad yn amcangyfrif y byddai talu am y gofal hwn (ar sail pris y farchnad) yn £8 biliwn, swm sy’n cyfateb i gyllideb flynyddol GIG Cymru.

Mae’r ddarpariaeth gofal ffurfiol yn ddarniog iawn, yn enwedig o ran gofal preswyl, gyda dros 1,000 o ddarparwyr yn gweithredu ledled Cymru. Dim ond 9% o lefydd mewn cartrefi gofal sy'n cael eu rhedeg gan awdurdodau lleol, ac mae tri awdurdod lleol (Tor-faen, Powys a Chaerdydd) yn gwbl ddibynnol ar y sector preifat am eu darpariaeth o gartrefi gofal.

Mae'r adroddiad hefyd yn datgelu pa mor gyffredin yw cyflogau isel yn y sector. Mae llai na hanner y gweithlu gofal personol yng Nghymru yn derbyn Cyflog Byw Gwirioneddol, ac mae gweithwyr wedi wynebu degawd heb unrhyw welliant cymharol yn eu cyflogau.

Wrth i lunwyr polisi gyfeirio eu golygon at dymor nesaf Senedd Cymru, mae disgwyl i waith ymchwil sydd ar y gweill daflu rhagor o oleuni ar oblygiadau cyllidol unrhyw symudiad tuag at ofal cymdeithasol personol am ddim.

Dywedodd Cian Siôn, un o awduron yr adroddiad:

"Does dim llawer o feysydd sydd wedi cael eu taro mor galed gan Covid-19 â gofal cymdeithasol. Mae'r pandemig nid yn unig wedi tynnu sylw at bwysigrwydd y sector, ond mae hefyd wedi amlygu ei wendidau.

"Ychydig iawn o gynnydd a welwyd yn lefelau’r adnoddau cyhoeddus a ddyrannwyd i’r sector mewn mwy na degawd, ac mae lle i amau a all y strwythur ffioedd presennol ddenu buddsoddiad newydd i ddarpariaeth sydd, gan fwyaf, yn breifat. Rhaid i unrhyw gynlluniau ar gyfer diwygio’r sector ystyried ai'r economi gymysg bresennol yw'r ffordd ymlaen.”

"Rhaid iddyn nhw hefyd fynd i'r afael â chyflogau isel y sector. Gyda 4 ymhob 5 o weithwyr gofal preswyl yn fenywod, rydym yn gwybod bod y trefniadau cyflog presennol yn cael effaith anghyfartal. Ar ben hynny, wrth edrych ar dâl cymharol gweithwyr gofal mewn gwledydd datblygedig eraill, mae’n ymddangos fod y duedd at gyflogau isel yn y DU yn tynnu’n groes i’r patrwm.”

"Mae'n anorfod y bydd yn rhaid i Gymru wario mwy ar ofal cymdeithasol dros y degawd nesaf. Yng ngoleuni hynny, mae'n hen bryd cael trafodaeth genedlaethol am natur y  ddarpariaeth gofal ar gyfer y dyfodol, a phwy ddylai dalu amdani."