Gofyn i’r arbenigwr: Arthritis

Beth yw arthritis?

Nid yw arthritis yn un clefyd. Mae rhai mathau o arthritis fel osteoarthritis, yn codi oherwydd oedran neu anaf. Ond mae afiechydon arthritig eraill gan gynnwys arthritis gwynegol, arthritis gwynegol ieuenctid, arthritis psoriatig, a gowt yn perthyn i grŵp o gyflyrau a elwir yn glefydau llidiol sy’n cael eu cyfryngu drwy imiwnedd. Yn yr achosion hyn, mae ein system imiwnedd wedi troi yn ein herbyn trwy hyrwyddo llid ar y cyd a dinistrio’r cartilag a’r asgwrn. Mae cleifion sydd â’r mathau hyn o arthritis yn aml yn arddangos cymhlethdodau eraill sy’n effeithio ar flinder, hwyliau, iselder ysbryd, cwsg a risg cardiofasgwlaidd.

Pam mae arthritis sy’n gysylltiedig ag imiwnedd yn effeithio ar rai pobl ac nid eraill?

Mae ein system imiwnedd wedi’i chynllunio i’n hamddiffyn rhag haint ac mae’n hanfodol ar gyfer iechyd. Mewn clefydau llidiol sy’n cael eu cyfryngu gan imiwnedd, mae rheolaeth y prosesau hyn yn mynd ar goll, ac mae ein system imiwnedd yn methu â’n hamddiffyn ac yn hytrach, mae’n hyrwyddo canlyniadau sy’n cyfrannu at glefydau. Pam mae hyn yn digwydd? Mae yna nifer o resymau. Gall geneteg ein rhagdueddu i glefyd. Mae ffactorau amgylcheddol fel ysmygu a heintiau blaenorol hefyd yn bwysig. Mae gordewdra a rhywedd hefyd yn ffactorau sy’n cyfrannu, gyda menywod 2-3 gwaith yn fwy tebygol o ddatblygu arthritis gwynegol.

Pa driniaethau sydd ar gael ar hyn o bryd?

Mae diagnosis cynnar yn rhan hanfodol o’r broses driniaeth. Bellach mae gan feddygon fynediad at ystod eang o gyffuriau a chyda’r driniaeth gywir, gall cleifion ymateb yn dda i therapi. Mae hyn yn cynnwys therapïau a elwir yn Gyffuriau Gwrth-gwynegol Addasu Clefydau (DMARDs). Mae gan y rhain gamau gweithredu eang ar brosesau imiwnolegol sy’n effeithio ar glefyd a llid ar y cyd. Mae rhai cleifion yn ymateb yn dda i’r therapïau hyn, tra bod eraill naill ai’n cael trafferth gyda sgîl-effeithiau neu’n dangos dim gwelliant. Yma, gellir cyfuno neu ddisodli DMARDs â chyffuriau mwy datblygedig. Mae’r rhain yn gweithio ar foleciwlau biolegol penodol neu gelloedd imiwnedd sy’n hyrwyddo canlyniadau imiwnedd niweidiol a dilyniant clefydau. Mae’r cyffuriau hyn yn arwain at welliannau mewn clefydau ar y cyd a gwella ansawdd bywyd cleifion.

Pa mor debygol yw hi y deuir o hyd i iachâd?

Bu datblygiadau sylweddol o ran diagnosis, rheoli a thrin arthritis. Fodd bynnag, mae rhai mathau o arthritis yn profi’n fwy heriol i’w trin nag eraill. Mae gennym rai cyffuriau biolegol gwych sydd wedi gwella triniaeth arthritis gwynegol yn ddramatig. I rai cleifion, gall helpu i reoli symptomau, ond i eraill gall weithio mor effeithiol fel eu bod yn cael gwelliant dros dro. Fodd bynnag, mae rhagweld pwy fydd yn ymateb orau i gyffur penodol yn dal i fod yn her sylweddol. Mae deall sail ymateb triniaeth yn gangen ymchwilio sy’n symud yn gyflym ac yn gyffrous.

Beth mae ymchwil yng Nghaerdydd yn canolbwyntio arno?

Mae ymchwil arthritis yng Nghaerdydd yn amlddisgyblaethol. Mae ymchwil yn amrywio o waith mainc labordy i ymchwiliadau sy’n cynnwys cyflwyno arloesiadau clinigol i ymarfer arferol. Mae gennym ddiddordeb yn y mecanweithiau sy’n hyrwyddo gwahanol fathau o glefyd ar y cyd mewn cleifion ag arthritis gwynegol. Nod yr ymchwil yw deall sut mae prosesau clefyd yn effeithio ar ddilyniant arthritis, difrifoldeb, a’r ymateb i therapi. Fodd bynnag, mae ein hastudiaethau hefyd yn ymestyn y tu hwnt i’r cymal ac yn ystyried canlyniadau ehangach arthritis.

Ynghyd ag arbenigwyr mewn poen, iechyd meddwl ac endocrinoleg, rydym yn archwilio sut mae’r clefyd yn effeithio ar hwyliau, blinder, iselder ysbryd a chlefyd cardiofasgwlaidd. Yma, mae ein hymchwilwyr imiwnoleg yn dangos cysylltiadau sylweddol â’n cydweithwyr niwrowyddoniaeth.

Beth yw’r dyfodol i arthritis?

Yn ystod yr 20-25 mlynedd diwethaf, mae meddygon wedi symud yn gyflym o ddibyniaeth ar steroidau ac asiantau cemegol, i gyffuriau datblygedig iawn yn seiliedig ar dechnolegau gwrthgyrff monoclonaidd, peirianneg protein a chyffuriau synthetig. Bellach mae gennym symiau mawr o ddata sy’n esbonio sut mae’r cyffuriau hyn yn ymddwyn mewn ymarfer clinigol arferol. Mae’r wybodaeth hon yn amhrisiadwy ac yn cynorthwyo dylunio a datblygu therapïau’r genhedlaeth nesaf.

Mae datblygiadau technolegol hefyd yn datblygu’n gyflym ein gallu i ganfod nodweddion genetig ar y cyd ag ymatebion imiwnedd, newidiadau mewn metaboledd, a phrosesau biolegol eraill. Gyda’i gilydd, mae’r dulliau hyn yn cyfrannu at strategaeth meddygaeth fanwl trwy roi’r offer i feddygon asesu a theilwra therapi ar gyfer clefyd claf unigol yn gyflym. Yma, bydd datblygu apiau symudol ac offer diagnostig bach, yn debyg i’r profion llif ochrol ar gyfer beichiogrwydd neu COVID-19, yn caniatáu i gleifion hunanfonitro am drafodaeth fwy gwybodus â’u meddyg. Efallai y byddwn hefyd yn gweld mwy o gyfranogiad gan glinigwyr a gweithwyr gofal iechyd proffesiynol o ddisgyblaethau eraill megis seicoleg ac endocrinoleg.

Mae angen ymchwil sylweddol o hyd, ond gallai cyfraniad mathemategwyr, gwyddonwyr cyfrifiadurol, peirianwyr ac arbenigwyr eraill hefyd ddatblygu llawer o’r datblygiadau arloesol hyn yn sylweddol. Yn seiliedig ar y cynnydd rhyfeddol a wnaed dros y ddau ddegawd diwethaf a chyflymder yr ymchwil clinigol a biotechnoleg, dylai fod gennym optimistiaeth sylweddol am y dyfodol.