Sefydlu safonau gofal byd-eang newydd ar gyfer cleifion sy’n dioddef o ganser y prostad
Chwaraeodd ein hymchwilwyr rolau blaenllaw mewn treialon clinigol mawr, a wellodd sut y caiff canser y prostad ei drin yn ogystal â dylanwadu ar y ffordd y mae oncolegwyr yn monitro eu cleifion ac yn defnyddio llawdriniaethau, radiotherapi, a therapi hormonau.
Canser y prostad yw'r canser mwyaf cyffredin mewn dynion yn y Deyrnas Unedig. Yn flaenorol, roedd rhai cleifion yn derbyn triniaeth ddiangen a oedd yn lleihau ansawdd bywyd, tra bod y driniaeth yn aneffeithiol i eraill.
Dyddiau cynnar
Mae’n ddeng mlynedd ar hugain ers i’r Athro Malcolm Mason OBE ddod i Gaerdydd i gynnal ei dreial clinigol cyntaf ar ganser y prostad.
Cafodd yr Athro Mason ei hyfforddiant oncoleg yn Ysbyty Brenhinol Marsden yn Llundain, lle cafodd ei fentora gan y diweddar Athro Syr Michael Peckham. Ar y pryd fe wnaeth yr uned ymchwil i ganser y ceilliau a lymffoma.
Eglura’r Athro Mason, “Gwnaeth yr Athro Syr Michael Peckham gyfraniadau mawr at ymchwil yn y meysydd hyn yn ystod fy amser yn hyfforddi. Ymddeolodd, ond fe gafodd ei olynu gan yr Athro Alan Horwich, a ddaeth hefyd yn ffrind da iawn i mi, ac rwy’n ddyledus iawn iddo.
Ehangodd yr uned i gynnwys canserau wrolegol eraill fel canser y bledren a chanser y prostad. Pan ddes i’n ôl i’r uned fel darlithydd, roedd rhaglen fawr iawn yno mewn ymchwil i ganser y prostad ac fe daniodd hynny fy niddordeb.”
Y treial cyntaf
Cyrhaeddodd yr Athro Mason Gaerdydd ym 1992, gyda’i syniad i gynnal treial clinigol mewn canser y prostad.
Roedd y treial cyntaf hwn yn ddechrau perthynas gydol gyrfa gyda’r hyn a ddaeth wedyn yn uned treialon clinigol y Cyngor Ymchwil Feddygol (MRC).
Defnyddiodd y treial gyffur o'r enw Clodronate, a oedd ar y pryd y math mwyaf pwerus oedd ar gael o grŵp o gyffuriau o'r enw bisphosphonates. Meddai, “Y bwriad oedd targedu’r asgwrn. Mae canser y prostad yn defnyddio celloedd normal yr asgwrn i ymosod ar asgwrn normal a'i ddinistrio. Yn lle targedu’r canser, roedd y strategaeth hon yn targedu targed y canser. Pe bai'n gweithio, efallai y byddai wedi gwneud yr asgwrn yn fwy ymwrthol i'r canser a gallai fod wedi bod o fudd i gleifion.
Fe wnaethom drin dros 500 o ddynion â chanser y prostad. Dyma un o’r astudiaethau mwyaf yn y byd ar ganser y prostad. Fe wnaethom neilltuo dynion ar hap i gael clodronate neu i gael plasebo ac yna gweld beth fyddai’n digwydd. Pan ddadansoddwyd y canlyniadau flynyddoedd yn ddiweddarach, canfuom - er mawr siom - nad oedd Clodronate yn gwneud unrhyw wahaniaeth o gwbl.
Daeth asiant bisphosphonate mwy newydd ychydig yn ddiweddarach o'r enw asid zoledronic, sy'n llawer mwy pwerus na'r un oedd gennym ni. Ac fe gafodd y cyffur hwnnw ei ddefnyddio wedyn mewn treial clinigol diweddarach o’r enw STAMPEDE i ofyn yr un cwestiwn eto ond gan ddefnyddio cyffur mwy pwerus.”
Mae ein dealltwriaeth a’n hymwybyddiaeth o ganser y prostad wedi newid yn aruthrol ers i’r Athro Mason gynnal ei dreial clinigol cyntaf, ac felly hefyd driniaethau a goroesiad diolch yn rhannol i’r treialon clinigol dilynol y mae’r Athro Mason a’i gydweithwyr wedi gweithio arnynt.
Astudiaethau allweddol
MRC PR07 - Treial canser y prostad sy’n datblygu’n lleol - therapi hormonau ynghyd â chymharu radiotherapi a therapi hormonau
Edrychodd yr astudiaeth hon ar driniaeth ar gyfer canser y prostad sy’n datblygu’n lleol. Hyd at yr adeg honno, roedd yn cael ei drin yn aml â therapi hormonau yn unig, yr un driniaeth ag ar gyfer canser metastatig y prostad.
Recriwtiwyd cyfranogwyr y treial ar hap. Cafodd rhai dynion â chanser y prostad sy’n datblygu’n lleol therapi hormonau safonol yn unig, a chafodd y lleill radiotherapi yn ogystal â therapi hormonau. Dangosodd hyn fod ychwanegu radiotherapi at therapi hormonau safonol yn fwy na haneru’r risg o farw i gleifion â chanser y prostad sydd wedi datblygu’n lleol.
Dros gyfnod o saith mlynedd roedd nifer y marwolaethau o ganlyniad i ganser y prostad yn 9% ar gyfer cleifion sy’n derbyn radiotherapi a therapi hormonau safonol, o gymharu â 19% ar gyfer cleifion sy’n derbyn y therapi hormonau safonol yn unig.
“Rwy’n meddwl mai dyma’r tro cyntaf i ni allu dangos bod rhoi triniaeth leol i’r chwarren brostad wedi gwneud gwahaniaeth i rai dynion ac wedi eu helpu i fyw’n hirach. Roedd hynny’n newid gwirioneddol yn ein dealltwriaeth ac ar ôl hynny roeddem yn gallu rhoi triniaeth mewn ffordd mwy penodol,” eglura’r Athro Mason.
Ymgorfforwyd y canfyddiadau hyn yng Nghanllawiau NICE, o dan y teitl Canser y prostad: diagnosis a rheolaeth, a gyhoeddwyd gyntaf yn 2014 (diweddarwyd yn 2019 a 2021) yn nodi y dylai clinigwyr: “Gynnig cyfuniad o radiotherapi radical a therapi amddifadu o androgen i ddynion sydd â chanser lleol risg canolig a risg uchel, yn hytrach na radiotherapi radical neu therapi amddifadu o androgen yn unig.” [2014 newydd]
STAMPEDE – treial canser metastatig y prostad
I nifer o ddynion â chanser y prostad, y symptom cyntaf y maent yn ei gael yw poen difrifol, fel arfer yn y cefn, ond weithiau mewn mannau eraill. Mae hyn oherwydd bod y canser wedi lledu (gan achosi metastasis, sydd hefyd yn cael ei adnabod fel canser eilaidd) i'r esgyrn, heb achosi unrhyw symptomau o gwbl cyn i hyn ddigwydd.
“Edrychodd STAMPEDE ar y rhai a oedd yn y categori hwn pan gawson nhw sylw meddygol am y tro cyntaf. Roedd y cancr wedi lledu eisoes gyda thiwmorau eilaidd, yn aml yn yr esgyrn ond mewn mannau eraill hefyd. Fe wnaethom hefyd gynnwys y rhai nad oedd ganddynt diwmorau eilaidd, ond a oedd â nodweddion risg hynod o uchel yn eu chwarren brostad,” dywedodd yr Athro Mason.
Roedd yr opsiynau ar gyfer trin camau datblygedig canser y prostad yn gyfyngedig ac roedd y prognosis yn wael. Gall therapi hormonau achosi rhai ymatebion dramatig, ond dros dro yw'r rhain yn gyffredinol. Profodd STAMPEDE, treial aml-fraich, aml-gam brofi effeithiau ychwanegu docetaxel, celecoxib, asid zoledronic neu abiraterone at therapi hormonau safonol.
Eglura’r Athro Mason, “Y peth cyntaf a oedd yn ymddangos fel petai’n gwneud lles oedd cemotherapi gyda chyffur o’r enw docetaxel, (a oedd eisoes yn cael ei ddefnyddio i drin dynion â chlefyd mwy datblygedig yn ddiweddarach yn eu clefyd), ac fe wnaeth wahaniaeth mawr yn y cyd-destun hwnnw, ond, mae STAMPEDE yn dangos y gallwch chi gyfuno triniaethau eraill gyda therapi hormonau ar gyfer cleifion yn llawer cynharach yn eu taith canser.”
Estynnwyd goroesiad canolrifol ar gyfer y grŵp cyfan, wedi'i drin â docetaxel, yn ogystal â chyffuriau eraill fel abiraterone (tua 4,000 o ddynion) o 71 mis i 81 mis ar ôl diagnosis.
Mabwysiadwyd canlyniadau treial STAMPEDE mewn canllawiau ymarfer clinigol yn y DU, Ewrop a Gogledd America. Yn y rhannau hyn o'r byd, nid yw safon y gofal bellach yn therapi hormonau confensiynol yn unig ar gyfer cleifion â chanser datblygedig y prostad.
Cafwyd canlyniadau croes i ddau hap-dreial arall o docetaxel (GETUG 15 a CHAARTED), ond argyhoeddodd treial STAMPEDE y gymuned feddygol o fudd docetaxel oherwydd ei faint sylweddol, gyda thystiolaeth o gynnydd mewn goroesiad canolrifol pan roddwyd docetaxel i gleifion ar ben y driniaeth safonol.
ProtecT
“Roedd trydydd treial yr oeddwn i’n ymwneud yn arbennig ag ef o’r enw ProtecT, sef treial a oedd yn edrych ar driniaeth dynion sydd â chanser y brostad cyfnod cynnar iawn, iawn, oherwydd roedd cwestiynau enfawr ynghylch y ffordd orau o drin hyn,” dywed yr Athro Mason.
ProtecT oedd y treial clinigol byd-eang mwyaf ar gyfer trin canser lleoledig y prostad. Yr Athro Howard Kynaston oedd Prif Ymchwilydd ac arweinydd canolfan ProtecT Caerdydd (un o naw yn y DU) a dyluniodd ac arweiniodd yr Athro Mason gangen radiotherapi y treial.
Perfformiodd a chyhoeddodd yr Athro Mason a'i gydweithiwr, yr Athro John Staffurth, y sicrwydd ansawdd radiotherapi. Dangosodd y canfyddiadau nad oedd triniaeth bob amser yn fwy buddiol na monitro ar gyfer clefydau lleol. Lle barnwyd bod angen triniaeth, roedd radiotherapi yr un mor effeithiol â llawdriniaeth.
Dangosodd canlyniadau hefyd fod y risg o farw o ganser y prostad yn isel iawn (tua 1%) ar ôl deng mlynedd, beth bynnag fo'r driniaeth (llawdriniaeth, radiotherapi, neu fonitro gweithredol). Mae'r risg o ddatblygiad clefyd yn uwch o gryn dipyn gyda monitro gweithredol, ond i'r rhan fwyaf o gleifion mae osgoi triniaeth yn dod â'r fantais o fod yn rhydd o sgil-effeithiau triniaeth.
Rhoi gobaith i bobl
Dywed yr Athro Mason, “Mae unrhyw dreial clinigol yn waith tîm. Weithiau roeddwn i'n chwarae rhan flaenllaw mewn treialon weithiau rydw i wedi chwarae rhan gefnogol, ond rydw i wedi cael cydweithwyr gwych drwy'r amser. Rydw i wedi bod yn ddigon ffodus i fod yn rhan o dreialon sydd wedi gwneud sawl newid mewn arferion meddygol byd-eang.”
“Rydym yn gweld gwelliannau cyson mewn goroesiad mewn llawer o sefyllfaoedd yn dod allan o'n treialon. Mae’n dda gwybod bod pethau’n symud ymlaen. Rwy’n meddwl bod hynny’n rhoi gobaith i bobl sydd â chanser y prostad, a hefyd i arbenigwyr sy’n gweithio yn y maes hwnnw. Maen nhw'n gwybod bod yna bethau'n digwydd i wella triniaeth a diagnosis a fydd yn eu helpu i ddarparu mwy o gefnogaeth i'w cleifion,” ychwanega.
Ymchwil canser yn yr Ysgol Meddygaeth
Rydym yn hybu ymchwil er budd y cleifion yr effeithir arnynt gan ganser yng Nghymru a thu hwnt.
Cwrdd â’r tîm
Cysylltiadau Pwysig
Newyddion cysylltiedig
Cyhoeddiadau
- Donovan, J. L. et al., 2016. Patient-reported outcomes after monitoring, surgery, or radiotherapy for prostate cancer. New England Journal of Medicine 375 , pp.1425-1437. (10.1056/NEJMoa1606221)
- Hamdy, F. et al., 2016. 10-Year outcomes after monitoring, surgery, or radiotherapy for localized prostate cancer. New England Journal of Medicine 375 , pp.1415-1424. (10.1056/NEJMoa1606220)
- Dearnaley, D. et al., 2016. Conventional versus hypofractionated high-dose intensity-modulated radiotherapy for prostate cancer: 5-year outcomes of the randomised, non-inferiority, phase 3 CHHiP trial. Lancet Oncology 17 (8), pp.1047-1060. (10.1016/S1470-2045(16)30102-4)
- Mason, M. D. et al. 2015. Final report of the intergroup randomized study of combined androgen-deprivation therapy plus radiotherapy versus androgen-deprivation therapy alone in locally advanced prostate cancer. Journal of Clinical Oncology 33 (19), pp.2143-2150. (10.1200/JCO.2014.57.7510)
- Warde, P. et al., 2011. Combined androgen deprivation therapy and radiation therapy for locally advanced prostate cancer: A randomised, phase 3 trial. The Lancet 378 (9809), pp.2104-2111. (10.1016/S0140-6736(11)61095-7)
Partners
