10 ffordd rydym yn cael effaith

Mae’r Her Gwyddorau Bywyd i ddisgyblion Blwyddyn 10 yn cynnwys cystadlaethau sy’n cydredeg ar gyfer ysgolion cyfrwng Cymraeg a chyfrwng Saesneg. Mae wedi tyfu ers ei sefydlu yn 2013, ac eleni denodd geisiadau gan dros 100 o dimau, gan gynnwys bron i 500 o ddisgyblion ar draws Cymru gyfan.

Nod yr her yw ysbrydoli disgyblion i ystyried gyrfaoedd sy’n cynnwys gwyddoniaeth ac fe’i rhedir gan staff a myfyrwyr yn yr Ysgol Meddygaeth.

Roedd y rownd derfynol Cymraeg a Saesneg yn cynnwys timau o’r Gogledd a’r De - Ysgol Brynteg, Pen-y-bont ar Ogwr yn erbyn Ysgol Brynhyfryd, Rhuthun, (Saesneg) ac Ysgol Bro Morgannwg, y Barri yn erbyn Ysgol Tryfan, Bangor (Cymraeg). Yr enillwyr teilwng yn 2019 oedd Tryfan a Brynteg.

Mae arbenigwyr ar firysau wedi datgelu, am y tro cyntaf, sut mae firws o’r enw Adenofirws math 26 (Ad26), sydd wedi cael ei ddefnyddio’n effeithiol ar ffurf ddof fel brechlyn, yn gallu heintio celloedd dynol. Mae’r ymchwil, a gyhoeddwyd yn y cyfnodolyn Science Advances, yn darparu’r dadansoddiad manwl cyntaf o strwythur y firws mewn ffurf gymhleth gyda’i derbynnydd newydd ei ddarganfod.

“Mae ein hymchwil yn canfod bod Ad26 yn defnyddio math o siwgr a geir ar wyneb y rhan fwyaf o gelloedd i fynd i mewn i gelloedd dynol a’i heintio,” yn ôl Alexander Baker, a arweiniodd yr ymchwil.

Drwy ddeall sut mae’r firws yn heintio celloedd dynol, mae’r tîm yn credu y bydd hyn yn eu galluogi i ddatblygu meddyginiaethau gwrth-firysau er mwyn atal ffurfiau heintus ar Ad26 rhag lledaenu, ac yn arwain ar ddatblygu brechlynnau mwy effeithiol, ar sail yr Ad26 dof, i fynd i’r afael â chlefydau heintus yn ogystal â chanser.

Mae bron i £1.4 miliwn o gyllid gan Cancer Research UK wedi’i ddyfarnu i wyddonwyr i gefnogi datblygiad firysau sy’n lladd canser.

Ystyrir mai firysau “oncolytig” fydd y naid mawr nesaf ym maes trin canser. Maent yndinistrio celloedd canser ond nid ydynt yn cael effaith ar gelloedd iach.

Dywedodd Dr Alan Parker “Nid yw firysau wedi esblygu i heintio a lladd celloedd canser - yn anffodus maent yn heintio celloedd iach, gan ein gwneud yn sâl yn y broses. Mae ein hymchwil wedi canolbwyntio ar greu ‘firysau clyfar’ sy’n gallu gwahaniaethu rhwng celloedd canser a chelloedd iach.

“Ein her nesaf yw addasu’r firws i’w wneud hyd yn oed yn gryfach a chyflwyno hyn i dreialon clinigol. Bydd yr arian hwn gan Cancer Research UK yn cyflymu’r broses hon ac yn ein helpu i ddarparu’r therapïau newydd cyffrous hyn i gleifion canser yn gynt.”

Bu i’n myfyrwyr meddygol, dan arweiniad Hayley Taylor ac Elliot Phillips, myfyrwyr o’r bumed flwyddyn, ddysgu CPR i aelodau’r cyhoedd mewn lleoliadau yng Nghaerdydd fel rhan o Ddiwrnod Ailgychwyn y Galon ar ddydd Mercher 16 Hydref.

Mae Diwrnod Ailgychwyn y Galon yn fenter flwyddyn a arweinir gan Gyngor Adfywio Ewropeaid a’r Cyngor Adfywio (DU) ynghyd â phartneriaid eraill gyda’r nod o godi ymwybyddiaeth a gwella nifer isel y bobl sy’n goroesi ataliad cardiaidd y tu allan i’r ysbyty.

Yn ôl Hayley: “Mae gan unrhyw un y gallu i achub bywyd. Mae cywasgu’r frest yn syml unwaith eich bod yn gwybod sut i wneud hynny, ac mae diffibrilwyr allanol awtomataidd (AEDs) yn fwyfwy cyffredin mewn mannau cyhoeddus.

“Os yw’r sgiliau hyn yn cael eu haddysgu i bobl, ac os ydynt yn sylweddoli bod AEDs wedi’u dylunio i’w defnyddio gan unrhyw un, gallent feddu ar y sgiliau a’r hyder i achub bywyd.”

Bydd gweithwyr proffesiynol ym maes gofal iechyd, sydd â’r dasg o gynllunio cyfeiriad y GIG yng Nghymru yn y dyfodol, yn cael hyfforddiant academaidd ym Mhrifysgol Caerdydd.

Bydd Diploma Ôl-raddedig ym maes Cynllunio Gofal Iechyd yn cael ei gynnig i academyddion o Ysgol Busnes Caerdydd, yr Ysgol Mathemateg a’r Ysgol Meddygaeth. Bydd gweithwyr proffesiynol o bob cwr o Gymru yn rhan o’r rhaglen 18 mis o ddysgu – o’r saith bwrdd iechyd a thair o ymddiriedolaethau’r GIG.

Mae’r cwrs, sydd wedi’i ariannu gan Lywodraeth Cymru a GIG Cymru, yn rhan o fenter ehangach i ddatblygu gweithwyr sydd eisoes yn gweithio ym maes cynllunio gofal iechyd yng Nghymru. Caiff cyfanswm o 125 o bobl eu hyfforddi dros gyfnod o bum mlynedd.

Gosododd Dr Jonathan Tyrrell a’i dîm siop yn Dewi Sant 2 yng Nghaerdydd yr haf diwethaf, gan roi cyfle i ymwelwyr ddysgu mwy am y byd microbaidd a’r bygythiad cynyddol a geir yn sgil ymwrthedd i wrthfiotigau i iechyd y cyhoedd yn fydeang.

Yn ystod y cyfnod o bythefnos, mwynhaodd 6,566 o ymwelwyr gymysgedd o weithgareddau gan gynnwys gemau, celf a chrefft ac arbrofion labordy a daeth 1,626 o bobl ifanc yn ‘Hyrwyddwyr Ymwrthedd i Wrthfiotigau’ gan gynrychioli 200 o ysgolion ledled Cymru.

Mae dyfyniadau ymwelwyr yng Archfygiau yn cynnwys:

“Roedd y plant wedi mwynhau’r digwyddiad. Roedd y gweithgareddau’n wych ac yn llawn gwybodaeth. Roedden nhw’n hoffi’r gêm curo cnau coco.”

“Diddorol i’m bechgyn, cefais fy synnu gan eu dealltwriaeth o ddefnyddio gwrthfiotigau a hapus eu bod wedi dysgu’r rheolau drwy’r siop wyddoniaeth.”

“Gweithgareddau rhyngweithiol i helpu plant i ddeall cymhlethdod gwrthfiotigau. Gorsaf 11(Ymladd yn ôl, sut rydym yn brwydro yn erbyn ymwrthedd i wrthfiotigau) oedd yr un  mwyaf poblogaidd. Gwyddonwyr brwdfrydig iawn.”

Rhagor o wybodaeth am Superbugs.

Mae’r Astudiaeth Deliriwm a arweinir gan Dr Martyn Stones, hyfforddai mwn Seiciatreg a myfyriwr PhD yn yr Ysgol Meddygaeth mewn cydweithrediad â Jan Sharp, Uwch Artist Meddygol yn Ysbyty Athrofaol Cymru, yn darparu mewnwelediad unigryw i brofiad goddrychol cleifion ar y uned gofal dwys (ICU).

Mae deliriwm yn gyflwr cyffredin sy’n effeithio ar tua 20% o’r holl gleifion mewn ysbyty. Mae’r symptomau’n amrywio ac yn cynnwys diffyg gallu canolbwyntio, dryswch ac mewn achosion difrifol rhithweledigaethau gweledol a pharanoia. Nod yr astudiaeth hon yw ymchwilio i’r berthynas rhwng y newidiadau biolegol a seicolegol sy’n digwydd mewn cleifion sy’n derbyn gofal dwys ar ôl llawdriniaeth ar y galon.

Bu’r cleifion yn rhoi disgrifiad o’u rhithwelediadau i Jan Sharp a ddefnyddiodd cyfosodiad lluniau i geisio cynrychioli’r rhithwelediadau yn gywir a galluogi gwylwyr i brofi’r hyn a welsant.

Mae’r Ganolfan Ymchwil ar Dreialon yn ceisio cydgysylltu treial i edrych ar y defnydd o wrthfiotigau mewn sepsis. Mae sepsis yn gymhlethdod haint sy’n gallu bygwth bywyd ac amcangyfrifir bod 52,000 o bobl yn y DU yn marw o ganlyniad iddo bob blwyddyn. Mae’r driniaeth orau’n cynnwys ei adnabod yn gynnar, rhoi gwrthfiotigau mewn da bryd a hylifau.

Bydd y treial yn edrych ar asesu sepsis mewn argyfwng ac a oes gormod o wrthfiotigau’n cael eu rhagnodi, rhywbeth y mae arbenigwyr yn dweud ei fod yn ffactor arwyddocaol sy’n arwain at fwy o ymwrthedd gwrthficrobaidd.

Meddai Emma Thomas-Jones, uwchgymrawd ymchwil yn y Ganolfan: “Nod y treial yw asesu a yw ychwanegu prawf gwaed yn y man gofal yn gallu cynorthwyo clinigwyr i wneud penderfyniad ynghylch a oes rhaid rhoi triniaeth wrthfiotig frys mewn cleifion sy’n dod i’r adran argyfwng gydag amheuaeth o sepsis. Y gobaith yw y bydd yn arwain at leihad yn y defnydd o wrthfiotigau heb gynyddu’r perygl o farwolaeth.”

Mae ymchwil yn dangos bod dros 50,000 o blant yn y DU yn mynd i’r ysbyty gyda llosgiadau bob blwyddyn, ac mai plant o dan bump oed oedd y rhan fwyaf ohonynt. Diodydd poeth yw achos 60% o’r rhesymau pam y bydd plant o dan tair oed yn mynd i ysbytai.

Mae ymgyrch SafeTea yn seiliedig ar dystiolaeth a gasglwyd gan ymchwilwyr o Brifysgol Caerdydd, Prifysgol Bryste a Phrifysgol Gorllewin Lloegr. Mae wedi’i brofi mewn cydweithrediad â staff addysgu blynyddoedd cynnar a rhieni plant ifanc.

Dywedodd yr Athro Alison Kemp, a arweiniodd ar yr ymchwil: “I osgoi risg, dylai rhieni gadw diodydd poeth allan o gyrraedd plant, ni ddylent fyth basio diod boeth dros blentyn, neu ddal diod a babi ar yr un pryd. Rydym hefyd yn eu cynghori i ddysgu’r cymorth cyntaf cywir ar gyfer llosgiadau i’w helpu os bydd ddamwain: Oerwch yr ardal dan ddŵr sy’n rhedeg am 20 munud; Galwch am gyngor meddygol, Galwch Iechyd Cymru neu 999; Gorchuddiwch yr ardal gyda clingfilm. Yr eiliadau cyntaf ar ôl llosgi yw’r cyfnod mwyaf tyngedfennol ar gyfer atal niwed tymor hir.”