Yn galw am drawsnewid addysg rhyw a pherthnasoedd

Mae'r adroddiad panel a gyhoeddwyd heddiw yn gwneud argymhellion ar gyfer trawsnewid addysg rhyw a pherthnasoedd i raddau helaeth yng Nghymru.

Cafodd y Panel Arbenigol Rhyw a Pherthnasoedd (ARhPh), dan gadeiryddiaeth yr Athro Emma Renold o Ysgol y Gwyddorau Cymdeithasol, Prifysgol Caerdydd, ei sefydlu ym mis Mawrth 2017 gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, Kirsty Williams i helpu i lywio datblygiad ARhPh o ansawdd uchel yn y cwricwlwm newydd yng Nghymru.

Gofynnwyd i'r panel nodi materion a chyfleoedd a allai lywio penderfyniadau ynghylch cefnogi’r proffesiwn addysgu i ddarparu ARhPh o ansawdd uchel mewn ysgolion yn fwy effeithiol.

Mewn adroddiad a gyhoeddwyd heddiw, mae panel wedi disgrifio ARhPh yng Nghymru fel bod ag angen i’w diwygio’n sylweddol os yw am ddiwallu anghenion plant a phobl ifanc. Gan dynnu ar yr ymchwil sydd ar gael yng Nghymru, ymchwil ryngwladol ac adolygiad thematig diweddar (2017) Estyn ar gydberthnasau iach, gwelwyd bod bylchau sylweddol rhwng profiadau bywyd plant a phobl ifanc a’r ARhPh y maent yn ei gael yn yr ysgol. Er bod rhai arferion addawol, yn enwedig pan fod ysgolion yn cydweithio ag arbenigwyr ARhPh a darparwyr gwasanaeth allanol, daeth i’r amlwg bod ansawdd, a hyd a lled y ddarpariaeth ARhPh, yn amrywio'n fawr.

Casgliadau’r canfyddiadau oedd bod ARhPh yng Nghymru yn canolbwyntio’n ormodol ar fioleg, ac nad oes digon o sylw’n cael ei roi i hawliau, cydraddoldeb rhwng y rhywiau, emosiynau a pherthnasoedd. Mae diffyg pwyslais ar hunaniaethau rhyw a rhywiol lleiafrifol, a pherthnasoedd, a diffyg ymwybyddiaeth ac addysg am drais yn erbyn merched a menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol.

Mae’r panel wedi awgrymu y dylai Llywodraeth Cymru wneud ARhPh yn statudol yn y cwricwlwm newydd – sydd i’w bennu’n derfynol yn 2020 – gyda'r canllawiau statudol yn hanfodol er mwyn sicrhau bod plant a phobl ifanc yng Nghymru yn cael mynediad at ARhPh o ansawdd uchel. Mae'r adroddiad yn amlinellu sut y dylai'r canllawiau hyn fod yn seiliedig ar egwyddorion craidd a'r themâu sy’n sicrhau bod ARhPh sy’n cael ei arwain gan anghenion ar gael i bawb, a’i bod yn berthnasol ac yn atyniadol.

Yn ogystal, mae’r panel wedi argymell newid enw i Addysg Rhywioldeb a Pherthnasoedd, gan ddefnyddio diffiniad Sefydliad Iechyd y byd o ‘rhywioldeb’, gyda phwyslais ar hawliau, iechyd a chydraddoldeb. Bydd y diffiniad ehangach hwn hefyd yn galluogi athrawon i ddatblygu rhaglen ddysgu ARhPh sy'n cysylltu â’r cwricwlwm llawn, o’r dyniaethau a'r celfyddydau mynegiannol i’r gwyddorau a thechnoleg.

Yn ogystal, nodwyd yr angen brys i sefydlu hyfforddiant ar gyfer athrawon a gweithwyr proffesiynol eraill sy'n ymwneud â darparu ARhPh, gan gynnwys addysg gychwynnol i athrawon, hyfforddiant mewn swydd ac addysgu cyfoedion, yn ogystal â chael arweinydd arbenigol hyfforddedig ym maes ARhPh ym mhob ysgol ac awdurdod lleol, gydag amser yn y cwricwlwm sy’n deg mewn cymhariaeth â phynciau eraill y cwricwlwm. Ar hyn o bryd, dim ond llond llaw o athrawon ysgol ledled Cymru sydd wedi'u hyfforddi i raddau helaeth ym meysydd ARhPh.

Yn ôl Kirsty Williams, Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg: “Mae creu system addysg sy'n helpu ein pobl ifanc i fod yn oedolion iach a hyderus yn rhan allweddol o'n cenhadaeth genedlaethol. I allu gwneud hynny, rhaid i ni helpu athrawon i gael y wybodaeth, yr hyder a’r sgiliau sydd eu hangen arnynt i ddatblygu iechyd corfforol, emosiynol a meddyliol eu disgyblion...”

Ychwanegodd Cadeirydd y Panel, yr Athro Renold: “Pe caiff ein hargymhellion eu cymeradwyo a'u rhoi ar waith, rydym yn hyderus, dros amser, y gall Cymru fod yn ganolfan ragoriaeth ar gyfer darpariaeth ARhPh o ansawdd uchel mewn ysgolion, gyda phwyslais ar hawliau, tegwch, cynwysoldeb, amddiffyn a grymuso. Mae’r adroddiad hwn, a’i bapur tystiolaethol helaeth, yn fan cychwyn pwysig wrth amlinellu'r hyn sydd ei angen i roi’r broses honno ar waith. Fodd bynnag, os yw Cymru am ddarparu ARhPh o ansawdd uchel ar gyfer plant a phobl ifanc, rydym yn wynebu cyfnod dwys o fuddsoddi byrdymor a hirdymor, cynllunio ac adeiladu gweithlu.

“Roedd cadeirio'r panel yn broses wirioneddol gydweithredol. Gwnaed argraff arnaf gan y modd y mae’r gwahanol sectorau, grwpiau ac unigolion yn gweithio ar y cyd ar draws meysydd sy’n amrywiol ond eto’n rhyng-gysylltiedig, i fanteisio ar y potensial o’r hyn y gallai ARhPh fod wrth i’r cwricwlwm newydd fagu ffurf. Mae'n sicr yn cynnig dyfodol addawol iawn ar gyfer ARhPh yng Nghymru wrth i’r is-strwythur ar gyfer ymagwedd ysgol gyfan at ARhPh ddatblygu”.

Gallwch ddarllen yr adroddiad llawn ar-lein yma.